DOI Artikel:
Kowalczyk, Jerzy: Świątynie i klasztory późnobarokowe w archidiecezji lwowskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14538#0175
174
JERZY KOWALCZYK
Rosjan w 1707 r. i dwa lata później zmarł w Moskwie". W czasie uwięzienia arcybiskupa Zielińskiego
archidiecezją administrował w jego imieniu biskup sufragan Jan Skarbek, który następnie także został arcy-
biskupem na okres dwudziestu lat (1713-1733)12. Podnosił on ze zniszczeń archidiecezję, której stan pozna-
jemy dzięki zarządzonym przez niego wizytacjom w latach 1716-172513. Zadokumentowano wtedy stan
zniszczeń i odbudowy świątyń w archidiecezji. Częściowo odtworzono sieć parafialną, ustanawiając pięć
nowych parafii. Arcybiskup Jan Skarbek sprzyjał zakonom, zezwalając na nowe fundacje dla bernardynów,
jezuitów, trynitarzy, sakramentek. Nie zgodził się jednak na otwarcie we Lwowie szkół pijarskich. Miał
życzliwy stosunek do grekokatolików Rusinów i złączonych unią Ormian. Za jego rządów uformowały się
dwa ośrodki pielgrzymkowe: Mariampol (1721) i Złoty Stok (1722). W dobrach stołowych arcybiskupich
ufundował on dwa kościoły: w Kąkolnikach i Kozłowie. Rozpoczął też restaurację katedry lwowskiej (roz-
budowa zakrystii i skarbca)14.
Arcybiskup Mikołaj Ignacy Wyżycki, który również rządził archidiecezją przez dwadzieścia lat (1737-
-1757), przeprowadzał osobiście wizytacje parafii (1741). Sprzyjał także zakładaniu nowych klasztorów we
Lwowie i w całej archidiecezji, męskich i żeńskich: misjonarzy, karmelitów bosych, kapucynów, paulinów
oraz sakramentek i szarytek. Koronował cudowny obraz NMP z kościoła dominikanów Bożego Ciała we
Lwowie (1751)15. Za jego czasów stosunki z grekokatolikami układały się źle, skoro nawet nie pozwolono
na uroczysty ingres biskupa ruskiego Leona Atanazego (1746). Na tle przestrzegania zasad życia religijnego
Wyżycki miał też zatarg z osławionym Mikołajem Potockim, starostą kaniowskim, który przystąpił do gre-
kokatolików, stając się ich potężnym protektorem.
Reformatorem archidiecezji był arcybiskup Wacław Sierakowski, który rządził archidiecezją także przez
dwadzieścia lat (1760-1780). Zmianę struktury administracyjnej przeprowadził w czasie trwania synodu
zwołanego w 1765 r. Konsekrował wiele kościołów podczas wizytacji parafii. Protokoły wizytacyjne zawie-
rają obszerne relacje o architekturze i wyposażeniu świątyń. Był też fundatorem nowych kościołów w do-
brach arcybiskupich (Kozłów, Markowa). Mimo protestów rady miejskiej Lwowa, przeprowadził gruntow-
ną, na wielką skalę, modernizację wnętrza katedry łacińskiej, którą dokończył w znacznym stopniu własnym
kosztem (1765-1776)16. Był protektorem sztuki, cenił artystów, takich jak architekt Piotr Polejowski i ma-
larz Stanisław Stroiński, którzy wiernie mu służyli17 (il. 3).
Wśród biskupów sufraganów działalnością inwestycyjną wyróżniał się Samuel Roch Głowiński, a to
dzięki fundacji wielkiego kolegium pijarów we Lwowie. Po wieloletnich staraniach uzyskali oni przyzwo-
lenie na założenie szkoły dopiero za czasów arcybiskupa Wacława Sierakowskiego (1765)18.
Promotorem budowy nowych kościołów parafialnych był ks. Szczepan Mikulski, wielokrotny zasłużo-
ny prokurator kapituły, rektor seminarium i archidiakon lwowski (zm. 1783). Ufundował kościoły w Hodo-
wicy, Busku i Kołomyi, gdzie był proboszczem, oraz promował budowy świątyń w Łopatynie i Nawarii19.
Współpracował z wybitnym architektem Bernardem Meretynem, dlatego też kościoły te charakteryzują się
podobną strukturą20. Inni członkowie kapituł - lwowskiej i stanisławowskiej - fundowali pojedyncze kościo-
ły parafialne: ks. Andrzej Borzym, scholastyk stanisławowski (Koropiec, 1706 i Tłumacz, 1716)21, ks. Jan
Dąbrowski (Rumno, 1734)22, ks. Szymon Błażej Wojcick, scholastyk stanisławowski (Otynia, 1766)23. Ka-
pituła lwowska w swoich dobrach też budowała kościoły parafialne (Dolina, 1770)24.
11 Szydelski 1910, s. 172.
12 Kumor 1997, s. 16.
13 Wizytacje przeprowadzali: ks. Aleksander Józef Młodkiewicz, dziekan trembowelski i ks. Ignacy Franciszek Borzym,
kustosz stanisławowski. Archiwum Archidiecezji Lwowskiej w Krakowie (dalej cyt.: AAL), sygn. AV 1.
14 Kumor 1997, s. 15-16.
15 Gromnicki 1879, s. 502.
16 Dzieduszycki 1868, s. 148, 198-216; Burda 1996, s. 311-312.
17 Hornung 1935, s. 23-28.
1X Natoński 1959, s. 131-132.
19 Szurek 193 lb, s. 3-5.
20 Mańkowski 1932, s. 93-94; Krasny 1994, s. 16.
21 AAL, sygn. AV 1, k. 73, 87.
22 AAL, sygn. AV 2, s. 10.
23 AAL, sygn. AV 4.
24 AAL, sygn. AV 5.
JERZY KOWALCZYK
Rosjan w 1707 r. i dwa lata później zmarł w Moskwie". W czasie uwięzienia arcybiskupa Zielińskiego
archidiecezją administrował w jego imieniu biskup sufragan Jan Skarbek, który następnie także został arcy-
biskupem na okres dwudziestu lat (1713-1733)12. Podnosił on ze zniszczeń archidiecezję, której stan pozna-
jemy dzięki zarządzonym przez niego wizytacjom w latach 1716-172513. Zadokumentowano wtedy stan
zniszczeń i odbudowy świątyń w archidiecezji. Częściowo odtworzono sieć parafialną, ustanawiając pięć
nowych parafii. Arcybiskup Jan Skarbek sprzyjał zakonom, zezwalając na nowe fundacje dla bernardynów,
jezuitów, trynitarzy, sakramentek. Nie zgodził się jednak na otwarcie we Lwowie szkół pijarskich. Miał
życzliwy stosunek do grekokatolików Rusinów i złączonych unią Ormian. Za jego rządów uformowały się
dwa ośrodki pielgrzymkowe: Mariampol (1721) i Złoty Stok (1722). W dobrach stołowych arcybiskupich
ufundował on dwa kościoły: w Kąkolnikach i Kozłowie. Rozpoczął też restaurację katedry lwowskiej (roz-
budowa zakrystii i skarbca)14.
Arcybiskup Mikołaj Ignacy Wyżycki, który również rządził archidiecezją przez dwadzieścia lat (1737-
-1757), przeprowadzał osobiście wizytacje parafii (1741). Sprzyjał także zakładaniu nowych klasztorów we
Lwowie i w całej archidiecezji, męskich i żeńskich: misjonarzy, karmelitów bosych, kapucynów, paulinów
oraz sakramentek i szarytek. Koronował cudowny obraz NMP z kościoła dominikanów Bożego Ciała we
Lwowie (1751)15. Za jego czasów stosunki z grekokatolikami układały się źle, skoro nawet nie pozwolono
na uroczysty ingres biskupa ruskiego Leona Atanazego (1746). Na tle przestrzegania zasad życia religijnego
Wyżycki miał też zatarg z osławionym Mikołajem Potockim, starostą kaniowskim, który przystąpił do gre-
kokatolików, stając się ich potężnym protektorem.
Reformatorem archidiecezji był arcybiskup Wacław Sierakowski, który rządził archidiecezją także przez
dwadzieścia lat (1760-1780). Zmianę struktury administracyjnej przeprowadził w czasie trwania synodu
zwołanego w 1765 r. Konsekrował wiele kościołów podczas wizytacji parafii. Protokoły wizytacyjne zawie-
rają obszerne relacje o architekturze i wyposażeniu świątyń. Był też fundatorem nowych kościołów w do-
brach arcybiskupich (Kozłów, Markowa). Mimo protestów rady miejskiej Lwowa, przeprowadził gruntow-
ną, na wielką skalę, modernizację wnętrza katedry łacińskiej, którą dokończył w znacznym stopniu własnym
kosztem (1765-1776)16. Był protektorem sztuki, cenił artystów, takich jak architekt Piotr Polejowski i ma-
larz Stanisław Stroiński, którzy wiernie mu służyli17 (il. 3).
Wśród biskupów sufraganów działalnością inwestycyjną wyróżniał się Samuel Roch Głowiński, a to
dzięki fundacji wielkiego kolegium pijarów we Lwowie. Po wieloletnich staraniach uzyskali oni przyzwo-
lenie na założenie szkoły dopiero za czasów arcybiskupa Wacława Sierakowskiego (1765)18.
Promotorem budowy nowych kościołów parafialnych był ks. Szczepan Mikulski, wielokrotny zasłużo-
ny prokurator kapituły, rektor seminarium i archidiakon lwowski (zm. 1783). Ufundował kościoły w Hodo-
wicy, Busku i Kołomyi, gdzie był proboszczem, oraz promował budowy świątyń w Łopatynie i Nawarii19.
Współpracował z wybitnym architektem Bernardem Meretynem, dlatego też kościoły te charakteryzują się
podobną strukturą20. Inni członkowie kapituł - lwowskiej i stanisławowskiej - fundowali pojedyncze kościo-
ły parafialne: ks. Andrzej Borzym, scholastyk stanisławowski (Koropiec, 1706 i Tłumacz, 1716)21, ks. Jan
Dąbrowski (Rumno, 1734)22, ks. Szymon Błażej Wojcick, scholastyk stanisławowski (Otynia, 1766)23. Ka-
pituła lwowska w swoich dobrach też budowała kościoły parafialne (Dolina, 1770)24.
11 Szydelski 1910, s. 172.
12 Kumor 1997, s. 16.
13 Wizytacje przeprowadzali: ks. Aleksander Józef Młodkiewicz, dziekan trembowelski i ks. Ignacy Franciszek Borzym,
kustosz stanisławowski. Archiwum Archidiecezji Lwowskiej w Krakowie (dalej cyt.: AAL), sygn. AV 1.
14 Kumor 1997, s. 15-16.
15 Gromnicki 1879, s. 502.
16 Dzieduszycki 1868, s. 148, 198-216; Burda 1996, s. 311-312.
17 Hornung 1935, s. 23-28.
1X Natoński 1959, s. 131-132.
19 Szurek 193 lb, s. 3-5.
20 Mańkowski 1932, s. 93-94; Krasny 1994, s. 16.
21 AAL, sygn. AV 1, k. 73, 87.
22 AAL, sygn. AV 2, s. 10.
23 AAL, sygn. AV 4.
24 AAL, sygn. AV 5.