DOI Artikel:
Kowalczyk, Jerzy: Świątynie i klasztory późnobarokowe w archidiecezji lwowskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14538#0275
274
JERZY KOWALCZYK
Stroińskiemu, ale datowana jest różnie410 (il. 125). Przeniesienia Najświętszego Sakramentu do kaplicy Wi-
śniowieckich dokonał w 1758 r. arcybiskup Władysław Łubieński4".
Kaplicę Jabłonowskich p.w. Chrystusa Ukrzyżowanego, po południowej stronie katedry lwowskiej,
ufundowała Anna z Sapiehów, wdowa po Kajetanie Jabłonowskim, wojewodzie bracławskim. Kształt, na
wzór kaplicy Wiśniowieckich, nadał jej architekt Piotr Polejowski (1769-1771) w celu zachowania symetrii
cenionej jako zasada estetyczna w dobie baroku. Nawet stiuki wykonane przez Jana Obrockiego (1775-
-1776) są podobne do tych z kaplicy Wiśniowieckich sprzed kilkudziesięciu lat. Inna jest jednak ekspresja
wnętrza wskutek ustawienia gotyckiego krucyfiksu na tle górnego okna412 (il. 73).
We Lwowie jezuici, na zasadzie wyjątku, pozwolili wznieść kaplicę swoim hojnym dobroczyńcom:
Stanisławowi Dzieduszyckiemu, koniuszemu koronnemu (zm. 1730) i jego żonie Marii z Zamoyskich. Kaplica
zachwycała wyposażeniem wnętrza. Bogata bowiem była „w drogie obrazy, w ściany zwierciadłowe, liczne
relikwie w srebro oprawnie ozdobiona. Ciała relikwie S. Benedykta Męczennika, z niej mają swój ołtarz"413.
Kaplicę wystawiła wdowa po śmierci męża. Dodajmy, że wcześniej relikwie św. Benedykta, ofiarowane
przez Innocentego XII w czasie poselstwa Dzieduszyckiego do Rzymu, były przechowywane w kaplicy nad
bramą przy pałacu koniuszego w Cucułowcach i stały się obiektem powszechnego kultu414. Usytuowanie
kaplicy nad wjazdem do zamku lub pałacu miało średniowieczną tradycję, kontynuowaną jeszcze w XVIII w.
Interesująca jest kaplica publiczna w Strusowie na terenie parafii w Trembowli (il. 127). Jako budowla
murowana figuruje w wizytacji dekanalnej z 1718 r. Niewykluczone, że wystawili ją Potoccy, skoro w 1780 r.
jeden z przedstawicieli tego rodu został wymieniony jako jej kolator415. Jest to budowla o bryle trójczłono-
wej ze środkową częścią wyższą i szerszą, o wklęsłych narożach, z pilastrami, wysokim belkowaniem i przy-
kryciem kopułowym. Formy środkowego członu o układzie centralnym są dosyć wyrafinowane. Biorąc pod
uwagę lata budowy - początek XVIII w. - są to formy prekursorskie, świadczące o nawiązaniu do rzymskiej
architektury nurtu borrominiowskiego416.
Zachował się projekt kaplicy przy kościele gotyckim, może lwowskiej katedrze. Miała ona przylegać
do czołowej ściany trójbocznego zamknięcia prezbiterium. Projekt został zatytułowany po włosku, również
takie jest brzmienie umieszczonego u dołu podpisu autora: Pianta spacata delia capella delia Ma. Santis-
sima - Cristoforo Muratowicz Architetto411 (il. 128). Funkcje pomieszczeń szczegółowo wyjaśnia legenda,
także w języku włoskim. Projekt przedstawia niewielką kaplicę murowaną, z krótkim przesklepionym prez-
biterium, zamkniętym prosto i jednoprzęsłowym korpusem nawowym. Wnętrze korpusu miało być dwupo-
ziomowe; dołem, za nawą miejsce na niewielką kaplicę fundatorską z nagrobkiem, u góry pomieszczenie
dla zakrystiana. Skromną bryłę kaplicy miała dopełniać bogata w sylwecie sygnaturka, zwieńczona ażuro-
wym inicjałem maryjnym w promienistej glorii. Projekt jest dowodem sprawności architekta niewątpliwie
wykształconego w Italii418. Zbyt śmiałe jest przypuszczenie Zbigniewa Hornunga, że niedatowany projekt
mógł być pracą konkursową przedstawioną w Akademii Świętego Łukasza w Rzymie419.
Kaplice prywatne w zamkach i pałacach służyły rodzinie magnata i zaufanym ludziom dworu. Bene-
dykt XIV wydał 2 czerwca 1751 r. brève adresowane do biskupów w Królestwie Polskim, aby oratoria
i prywatne kaplice „były na miejscu osobnym i pod osobnym dachem przystojnie wystawione i przybrane,
dalekie od ludzkiego używania [...], albo żeby miały wchód swoj własny, osobliwy, wszystkim wolny".
Arcybiskup Sierakowski wprowadził to zalecenie w czasie pierwszej sesji synodu w maju 1765 r.420 Do akt
synodu dołączył Rozporządzenie pasterskie o używaniu Kaplic y Oratoriów prywatnych (wydane w Obro-
410 Według Petrusa, fresk w kopule kaplicy został namalowany przez Stanisława Stroińskiego tuż przed 1771 r. (Petrus 1999,
s. 55).
411 Szurek 1930, s. 108.
412 Mańkowski 1936, s. 123-124, il. 109, 110.
413 Kuropatnicki 1786, s. 130.
414 Kowalczyk 1993, s. 162.
4" AAL, sygn. AV 1, k. 34v; AV 5.
416 Interesującą analogią dla kaplicy w Strusowie jest kaplica Świętego Marcina w Morićich na Morawach (przed 1727).
417 CPAH-Lw., sygn. f. 742, op. 1, spr. 1417. Aktualną sygnaturę archiwalną wskazał mi uprzejmie dr Volodymyr Vujcyk.
Negatyw fotograficzny zawdzięczam uprzejmości prof. Oresta Maciuka, dyrektora Archiwum.
41H Projekt Muradowicza odnotowany przez Mańkowskiego (1935, s. 54) oraz Hornunga (1994, s. 90), pozostał dotąd nie-
opublikowany.
419 Hornung 1994, s. 90.
420 Synodus 1765, Cap. XIX. De Capellis. Altaribus et Oratońi Privatis sacraque supellectili.
JERZY KOWALCZYK
Stroińskiemu, ale datowana jest różnie410 (il. 125). Przeniesienia Najświętszego Sakramentu do kaplicy Wi-
śniowieckich dokonał w 1758 r. arcybiskup Władysław Łubieński4".
Kaplicę Jabłonowskich p.w. Chrystusa Ukrzyżowanego, po południowej stronie katedry lwowskiej,
ufundowała Anna z Sapiehów, wdowa po Kajetanie Jabłonowskim, wojewodzie bracławskim. Kształt, na
wzór kaplicy Wiśniowieckich, nadał jej architekt Piotr Polejowski (1769-1771) w celu zachowania symetrii
cenionej jako zasada estetyczna w dobie baroku. Nawet stiuki wykonane przez Jana Obrockiego (1775-
-1776) są podobne do tych z kaplicy Wiśniowieckich sprzed kilkudziesięciu lat. Inna jest jednak ekspresja
wnętrza wskutek ustawienia gotyckiego krucyfiksu na tle górnego okna412 (il. 73).
We Lwowie jezuici, na zasadzie wyjątku, pozwolili wznieść kaplicę swoim hojnym dobroczyńcom:
Stanisławowi Dzieduszyckiemu, koniuszemu koronnemu (zm. 1730) i jego żonie Marii z Zamoyskich. Kaplica
zachwycała wyposażeniem wnętrza. Bogata bowiem była „w drogie obrazy, w ściany zwierciadłowe, liczne
relikwie w srebro oprawnie ozdobiona. Ciała relikwie S. Benedykta Męczennika, z niej mają swój ołtarz"413.
Kaplicę wystawiła wdowa po śmierci męża. Dodajmy, że wcześniej relikwie św. Benedykta, ofiarowane
przez Innocentego XII w czasie poselstwa Dzieduszyckiego do Rzymu, były przechowywane w kaplicy nad
bramą przy pałacu koniuszego w Cucułowcach i stały się obiektem powszechnego kultu414. Usytuowanie
kaplicy nad wjazdem do zamku lub pałacu miało średniowieczną tradycję, kontynuowaną jeszcze w XVIII w.
Interesująca jest kaplica publiczna w Strusowie na terenie parafii w Trembowli (il. 127). Jako budowla
murowana figuruje w wizytacji dekanalnej z 1718 r. Niewykluczone, że wystawili ją Potoccy, skoro w 1780 r.
jeden z przedstawicieli tego rodu został wymieniony jako jej kolator415. Jest to budowla o bryle trójczłono-
wej ze środkową częścią wyższą i szerszą, o wklęsłych narożach, z pilastrami, wysokim belkowaniem i przy-
kryciem kopułowym. Formy środkowego członu o układzie centralnym są dosyć wyrafinowane. Biorąc pod
uwagę lata budowy - początek XVIII w. - są to formy prekursorskie, świadczące o nawiązaniu do rzymskiej
architektury nurtu borrominiowskiego416.
Zachował się projekt kaplicy przy kościele gotyckim, może lwowskiej katedrze. Miała ona przylegać
do czołowej ściany trójbocznego zamknięcia prezbiterium. Projekt został zatytułowany po włosku, również
takie jest brzmienie umieszczonego u dołu podpisu autora: Pianta spacata delia capella delia Ma. Santis-
sima - Cristoforo Muratowicz Architetto411 (il. 128). Funkcje pomieszczeń szczegółowo wyjaśnia legenda,
także w języku włoskim. Projekt przedstawia niewielką kaplicę murowaną, z krótkim przesklepionym prez-
biterium, zamkniętym prosto i jednoprzęsłowym korpusem nawowym. Wnętrze korpusu miało być dwupo-
ziomowe; dołem, za nawą miejsce na niewielką kaplicę fundatorską z nagrobkiem, u góry pomieszczenie
dla zakrystiana. Skromną bryłę kaplicy miała dopełniać bogata w sylwecie sygnaturka, zwieńczona ażuro-
wym inicjałem maryjnym w promienistej glorii. Projekt jest dowodem sprawności architekta niewątpliwie
wykształconego w Italii418. Zbyt śmiałe jest przypuszczenie Zbigniewa Hornunga, że niedatowany projekt
mógł być pracą konkursową przedstawioną w Akademii Świętego Łukasza w Rzymie419.
Kaplice prywatne w zamkach i pałacach służyły rodzinie magnata i zaufanym ludziom dworu. Bene-
dykt XIV wydał 2 czerwca 1751 r. brève adresowane do biskupów w Królestwie Polskim, aby oratoria
i prywatne kaplice „były na miejscu osobnym i pod osobnym dachem przystojnie wystawione i przybrane,
dalekie od ludzkiego używania [...], albo żeby miały wchód swoj własny, osobliwy, wszystkim wolny".
Arcybiskup Sierakowski wprowadził to zalecenie w czasie pierwszej sesji synodu w maju 1765 r.420 Do akt
synodu dołączył Rozporządzenie pasterskie o używaniu Kaplic y Oratoriów prywatnych (wydane w Obro-
410 Według Petrusa, fresk w kopule kaplicy został namalowany przez Stanisława Stroińskiego tuż przed 1771 r. (Petrus 1999,
s. 55).
411 Szurek 1930, s. 108.
412 Mańkowski 1936, s. 123-124, il. 109, 110.
413 Kuropatnicki 1786, s. 130.
414 Kowalczyk 1993, s. 162.
4" AAL, sygn. AV 1, k. 34v; AV 5.
416 Interesującą analogią dla kaplicy w Strusowie jest kaplica Świętego Marcina w Morićich na Morawach (przed 1727).
417 CPAH-Lw., sygn. f. 742, op. 1, spr. 1417. Aktualną sygnaturę archiwalną wskazał mi uprzejmie dr Volodymyr Vujcyk.
Negatyw fotograficzny zawdzięczam uprzejmości prof. Oresta Maciuka, dyrektora Archiwum.
41H Projekt Muradowicza odnotowany przez Mańkowskiego (1935, s. 54) oraz Hornunga (1994, s. 90), pozostał dotąd nie-
opublikowany.
419 Hornung 1994, s. 90.
420 Synodus 1765, Cap. XIX. De Capellis. Altaribus et Oratońi Privatis sacraque supellectili.