DOI Artikel:
Brykowska, Maria: O architekturze "Manor Houses" w Anglii: (od połowy XIV do początku XVII wieku)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14574#0113
Rocznik Historii Sztuki, tom XXX
Wydawnictwo Neriton, 2005
MARIA BRYKOWSKA
POLITECHNIKA WARSZAWSKA
O ARCHITEKTURZE MANOR HO USES W ANGLII
(OD POŁOWY XIV DO POCZĄTKU XVII WIEKU)
Problem dworów szlacheckich zawsze interesował Adama Miłobędzkiego. Od kiedy opracował ko-
mentarz (aktualny do dziś) do wydania w 1957 r. traktatu pod tytułem Krótka nauka budownicza dworów,
pałaców, zamków podług nieba i zwyczaju polskiego, wielokrotnie wracał do tego tematu, jak np. w rozdzia-
łach poświeconych teorii i rezydencjom szlacheckim w Architekturze polskiej XVII wieku1. Poza problema-
tyką dworów polskich, fascynował Profesora angielski manor house jako gniazdo rodzinne oraz techniczne
i plastyczne rozwiązanie wielkiego hallu w centrum wiejskiego domu szlacheckiego v/ okresie średniowie-
cza, czemu dał wyraz na konferencji w Poznaniu w 1991 r. i w artykułach na temat architektury drewnianej2.
W 1994 r. opublikował odkrywcze spostrzeżenie, że zakres i metoda opracowania Krótkiej nauki w 1659 r.
ma tylko „jeden odpowiednik w literaturze architektonicznej [...] Henry Wotton'a Eléments of Architecture"
(1624, edycja łacińska 1649)3. H. Wotton, jak i autor Krótkiej nauki, nie ograniczali się do przedstawiania
teorii porządków i witruwiańskich reguł, ale też, uwzględniając odmienne tradycje w swoich krajach, wska-
zywali uniwersalne zasady budowania zaczerpnięte od teoretyków włoskiego renesansu, adresując je do
szlachty i magnatów - fundatorów, a nie rzemieślników4.
W niniejszym artykule pragnę przedstawić wyniki badań architektury angielskich dworów {manor houses),
w rozwoju historycznym, od połowy XIV do początku XVII w., kiedy to opierając się na włoskiej teorii stopniowo
przyswajano w Anglii nowożytne zasady projektowania, ale też utrzymywano ciągłość tradycji. Bogactwo
zabytków i obszerna literatura na ich temat odnosi się przede wszystkim do przemian całej grupy rezydencji
wiejskich (country houses) i różnych typów domów mieszkalnych (domestic architecture), gdy mniejsze ze-
społy dworskie szlachty (manor houses) oraz domy (cottages) właścicieli ziemskich (yeomen), przytaczano
jako pojedyncze przykłady. Adam Miłobędzki analizował przemiany historyczne dworów podobną metodą -
łącznie z grupą zamków i pałaców królewskich, magnackich i szlacheckich - zespołów o różnej randze i skali.
Nie wyklucza to metody badań wybranych problemów jednego typu budowli, jak np. dworów angiel-
skich3. Wśród wielkiej liczby zachowanych zespołów dokonano wyboru dworów - murowanych i drewnia-
1 Krótka nauka budownicza, dworów, pałaców, zamków podług nieba i zwyczaju polskiego [1659], wstęp, komentarz i opra-
cowanie A. Miłobędzki, Teksty źródłowe do dziejów sztuki VII, Wrocław 1957; A. Miłobędzki, Architektura polska XVII
wieku, Dzieje sztuki polskiej, t. IV, Sztuka polska XVII wieku, cz. 1, Warszawa 1980.
2 Sesja naukowa Rezydencja nowożytna w Polsce (12 VI 1991), zorganizowana przez Muzeum Narodowe w Poznaniu
(T. I а к i m o w i с z); referaty: A. Miłobędzki, T. Jakimowic z, J. Topolski, M. Leśniaków s к a, E. Domańska
i komunikat: M. Brykowsk a; A. Miłobędzki, Materiał, technika i forma w architekturze drewnianej, [w:] Sztuka a technika.
Materiały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Szczecin, listopad 1987, Warszawa 1991, s. 19-29.
3 A. M i ł o b ę d z к i, Rezydencja wiejska czy miejska? - paradoksy kultury polskiego baroku, „Barok. Historia - Literatura -
Sztuka", l/l, 1994, s. 49.
4 British Architectural Theory 1540-1750. An anthology oftext, oprać. C. van Ее к, С. Anderson, [2003], s. 3, 25-27.
5 В. В a i 1 e y, R. H a 1 e, English Manor Houses, London [1983]; D.D. H a g e r t y, Architectural and social comparisons of
English Manor Houses 1260-1735, Oregon State University, 1987.
Wydawnictwo Neriton, 2005
MARIA BRYKOWSKA
POLITECHNIKA WARSZAWSKA
O ARCHITEKTURZE MANOR HO USES W ANGLII
(OD POŁOWY XIV DO POCZĄTKU XVII WIEKU)
Problem dworów szlacheckich zawsze interesował Adama Miłobędzkiego. Od kiedy opracował ko-
mentarz (aktualny do dziś) do wydania w 1957 r. traktatu pod tytułem Krótka nauka budownicza dworów,
pałaców, zamków podług nieba i zwyczaju polskiego, wielokrotnie wracał do tego tematu, jak np. w rozdzia-
łach poświeconych teorii i rezydencjom szlacheckim w Architekturze polskiej XVII wieku1. Poza problema-
tyką dworów polskich, fascynował Profesora angielski manor house jako gniazdo rodzinne oraz techniczne
i plastyczne rozwiązanie wielkiego hallu w centrum wiejskiego domu szlacheckiego v/ okresie średniowie-
cza, czemu dał wyraz na konferencji w Poznaniu w 1991 r. i w artykułach na temat architektury drewnianej2.
W 1994 r. opublikował odkrywcze spostrzeżenie, że zakres i metoda opracowania Krótkiej nauki w 1659 r.
ma tylko „jeden odpowiednik w literaturze architektonicznej [...] Henry Wotton'a Eléments of Architecture"
(1624, edycja łacińska 1649)3. H. Wotton, jak i autor Krótkiej nauki, nie ograniczali się do przedstawiania
teorii porządków i witruwiańskich reguł, ale też, uwzględniając odmienne tradycje w swoich krajach, wska-
zywali uniwersalne zasady budowania zaczerpnięte od teoretyków włoskiego renesansu, adresując je do
szlachty i magnatów - fundatorów, a nie rzemieślników4.
W niniejszym artykule pragnę przedstawić wyniki badań architektury angielskich dworów {manor houses),
w rozwoju historycznym, od połowy XIV do początku XVII w., kiedy to opierając się na włoskiej teorii stopniowo
przyswajano w Anglii nowożytne zasady projektowania, ale też utrzymywano ciągłość tradycji. Bogactwo
zabytków i obszerna literatura na ich temat odnosi się przede wszystkim do przemian całej grupy rezydencji
wiejskich (country houses) i różnych typów domów mieszkalnych (domestic architecture), gdy mniejsze ze-
społy dworskie szlachty (manor houses) oraz domy (cottages) właścicieli ziemskich (yeomen), przytaczano
jako pojedyncze przykłady. Adam Miłobędzki analizował przemiany historyczne dworów podobną metodą -
łącznie z grupą zamków i pałaców królewskich, magnackich i szlacheckich - zespołów o różnej randze i skali.
Nie wyklucza to metody badań wybranych problemów jednego typu budowli, jak np. dworów angiel-
skich3. Wśród wielkiej liczby zachowanych zespołów dokonano wyboru dworów - murowanych i drewnia-
1 Krótka nauka budownicza, dworów, pałaców, zamków podług nieba i zwyczaju polskiego [1659], wstęp, komentarz i opra-
cowanie A. Miłobędzki, Teksty źródłowe do dziejów sztuki VII, Wrocław 1957; A. Miłobędzki, Architektura polska XVII
wieku, Dzieje sztuki polskiej, t. IV, Sztuka polska XVII wieku, cz. 1, Warszawa 1980.
2 Sesja naukowa Rezydencja nowożytna w Polsce (12 VI 1991), zorganizowana przez Muzeum Narodowe w Poznaniu
(T. I а к i m o w i с z); referaty: A. Miłobędzki, T. Jakimowic z, J. Topolski, M. Leśniaków s к a, E. Domańska
i komunikat: M. Brykowsk a; A. Miłobędzki, Materiał, technika i forma w architekturze drewnianej, [w:] Sztuka a technika.
Materiały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Szczecin, listopad 1987, Warszawa 1991, s. 19-29.
3 A. M i ł o b ę d z к i, Rezydencja wiejska czy miejska? - paradoksy kultury polskiego baroku, „Barok. Historia - Literatura -
Sztuka", l/l, 1994, s. 49.
4 British Architectural Theory 1540-1750. An anthology oftext, oprać. C. van Ее к, С. Anderson, [2003], s. 3, 25-27.
5 В. В a i 1 e y, R. H a 1 e, English Manor Houses, London [1983]; D.D. H a g e r t y, Architectural and social comparisons of
English Manor Houses 1260-1735, Oregon State University, 1987.