DOI Artikel:
Krasny, Piotr: Katedra Sw. Jura we Lwowie a tradycyjna architektura cerkiewna Rusi Czerownej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.25724#0073
Katedra św. Jura we Lwowie a tradycyjna architektura cerkiewna Rusi Czerwonej
71
tralnej nad otaczającymi ją kopułkami wyrażała bowiem znakomicie prymat papieża
nad patriarchami Kościoła Wschodniego44.
Wiek XVIII zaowocował wielkim rozwojem kultu bł. Jozafata w koronnych die-
cezjach kościoła unickiego, a zwłaszcza w tamtejszych klasztorach bazyliańskich45.
Jest niemal pewne, że tekst Suszy był znany zarówno Atanazemu Szeptyckiemu, jak i
duchownym należącym do elity Kościoła unickiego, którzy byli z reguły członkami
Zakonu Św. Bazylego, lub zostali wykształceni w kolegiach i seminariach prowadzo-
nych przez tę wspólnotę46. Możemy więc chyba przypuszczać, że biskup lwowski
postrzegał pięciokopułowe zasklepienie środkowej części katedry świętojurskiej jako
rozwiązanie charakterystyczne dla tradycyjnej architektury Kościoła Wschodniego, a
zarazem odpowiadające wymogom eklezjologii unickiej47. Wydaje się też, że taka
interpretacja owego rozwiązania była zrozumiała przynajmniej dla najlepiej wy-
kształconych duchownych unickich.
****
Na projekcie katedry Św. Jura z Ukraińskiego Muzeum Narodowego (ił. 10),
znajdujemy jeszcze jeden motyw bliski tradycji sztuki prawosławnej. Oprócz zespołu
pięciu kopuł zasklepiających centralną część tej świątyni planowano początkowo
wznieść także kopuły nad nawą i nad sanktuarium. Kopuły te miały być wprawdzie
ukryte w mansardowych dachach, ale z pewnością odegrałyby znaczną rolę w
ukształtowaniu przestrzennym wnętrza świątyni, podkreślając jego podział na trzy
wyraźnie czytelne na człony. Takie rozwiązanie, wywodzące się ze średniowiecznej
architektury cerkiewnej Mołdawii48, pojawiło się na ziemiach ruskich Korony w star-
szej Cerkwi Wołoskiej we Lwowie, ufundowanej przez hospodara mołdawskiego
Arseniusza Lupula w r. 155949. Sekwencję trzech kopuł wkomponowano także w
złożony układ przestrzenny znacznie okazalszej cerkwi wzniesionej na tym miejscu
przez Pawła Dominiciego, Wojciecha Kapinosa i Ambrożego Przychylnego w latach
1591-1629 (il. 11)50. Rozwiązanie to zastosowano również w r. 1648 w cerkwi Ławry
Poczajowskiej, która była najważniejszym prawosławnym sanktuarium maryjnym na
44 Zob. S. Obirek, Teologiczne podstawy pojęcia jedności w dziele ks. Piotra Skargi „O jedności Kościoła
Bożego”, [w:] Unia brzeska. Geneza, dzieje i konsekwencje w kulturze narodów słowiańskich, red. R.
Luźny, F. Ziejka, A. Kępiński, Kraków 1994, s. 184-198.
45 D.E. Wysochansky, St. Josaphat Kuntsevych. Apostle of Church Unity, Detroit 1987, s. 281-283.
40 J. Kania, Unickie seminarium diecezjalne w Chełmie w latach 1759-1833, Lublin 1993, s. 58-60.
47 Nie można wykluczyć, że kontrast pomiędzy skalą centralnej kopuły katedry i skromnymi rozmiarami
czterech kopułek został świadomie wykorzystany dla wyeksponowania zasadniczej różnicy pomiędzy
władzą pasterską papieża, prawowiernego namiestnika Chrystusa na Ziemi i pozycją patriarchów, którzy
byli „tylko" bezpośrednimi sukcesorami apostołów, a nadto - z punktu widzenia katolików - odstąpili
od jedności z Kościołem Powszechnym. Weryfikacja takiej hipotezy jest jednak niemożliwa w świetnie
znanych nam materiałów źródłowych dotyczących „fabryki” świętojurskiej.
48 Zob. zwłaszcza M. Voitec-Dordea, Reflexe gotice in arhitectura Moldavei, Bucuresti 1976, passim.
49 li. UlapaHeBMHi, PlcmopunecKiu onepn o cmaeponueiiiCKou i/epKen YcjieniH Tlpece. Boaopodui\bi eo
Jlbttoei, [w:] fOówieimoe ladame en na.smmb 300-Jiemnmo ocnoeaniH CmaeponuaiucKoeo Epamcmea,
JlbBiB 1886, s. 8-10, tabl. XIII; T. Mańkowski, Dawny Lwów, jego sztuka i kultura artystyczna, Londyn
1974, s. 102, il. 5.
M) UJapaHeBHHi., op. cit., s. 11-16; M. Karpowicz, Uwagi o genezie form i oddziaływaniu Cerkwi Wołoskiej
we Lwowie, „Ikonotheka", 13, 1998, s. 169-186.
71
tralnej nad otaczającymi ją kopułkami wyrażała bowiem znakomicie prymat papieża
nad patriarchami Kościoła Wschodniego44.
Wiek XVIII zaowocował wielkim rozwojem kultu bł. Jozafata w koronnych die-
cezjach kościoła unickiego, a zwłaszcza w tamtejszych klasztorach bazyliańskich45.
Jest niemal pewne, że tekst Suszy był znany zarówno Atanazemu Szeptyckiemu, jak i
duchownym należącym do elity Kościoła unickiego, którzy byli z reguły członkami
Zakonu Św. Bazylego, lub zostali wykształceni w kolegiach i seminariach prowadzo-
nych przez tę wspólnotę46. Możemy więc chyba przypuszczać, że biskup lwowski
postrzegał pięciokopułowe zasklepienie środkowej części katedry świętojurskiej jako
rozwiązanie charakterystyczne dla tradycyjnej architektury Kościoła Wschodniego, a
zarazem odpowiadające wymogom eklezjologii unickiej47. Wydaje się też, że taka
interpretacja owego rozwiązania była zrozumiała przynajmniej dla najlepiej wy-
kształconych duchownych unickich.
****
Na projekcie katedry Św. Jura z Ukraińskiego Muzeum Narodowego (ił. 10),
znajdujemy jeszcze jeden motyw bliski tradycji sztuki prawosławnej. Oprócz zespołu
pięciu kopuł zasklepiających centralną część tej świątyni planowano początkowo
wznieść także kopuły nad nawą i nad sanktuarium. Kopuły te miały być wprawdzie
ukryte w mansardowych dachach, ale z pewnością odegrałyby znaczną rolę w
ukształtowaniu przestrzennym wnętrza świątyni, podkreślając jego podział na trzy
wyraźnie czytelne na człony. Takie rozwiązanie, wywodzące się ze średniowiecznej
architektury cerkiewnej Mołdawii48, pojawiło się na ziemiach ruskich Korony w star-
szej Cerkwi Wołoskiej we Lwowie, ufundowanej przez hospodara mołdawskiego
Arseniusza Lupula w r. 155949. Sekwencję trzech kopuł wkomponowano także w
złożony układ przestrzenny znacznie okazalszej cerkwi wzniesionej na tym miejscu
przez Pawła Dominiciego, Wojciecha Kapinosa i Ambrożego Przychylnego w latach
1591-1629 (il. 11)50. Rozwiązanie to zastosowano również w r. 1648 w cerkwi Ławry
Poczajowskiej, która była najważniejszym prawosławnym sanktuarium maryjnym na
44 Zob. S. Obirek, Teologiczne podstawy pojęcia jedności w dziele ks. Piotra Skargi „O jedności Kościoła
Bożego”, [w:] Unia brzeska. Geneza, dzieje i konsekwencje w kulturze narodów słowiańskich, red. R.
Luźny, F. Ziejka, A. Kępiński, Kraków 1994, s. 184-198.
45 D.E. Wysochansky, St. Josaphat Kuntsevych. Apostle of Church Unity, Detroit 1987, s. 281-283.
40 J. Kania, Unickie seminarium diecezjalne w Chełmie w latach 1759-1833, Lublin 1993, s. 58-60.
47 Nie można wykluczyć, że kontrast pomiędzy skalą centralnej kopuły katedry i skromnymi rozmiarami
czterech kopułek został świadomie wykorzystany dla wyeksponowania zasadniczej różnicy pomiędzy
władzą pasterską papieża, prawowiernego namiestnika Chrystusa na Ziemi i pozycją patriarchów, którzy
byli „tylko" bezpośrednimi sukcesorami apostołów, a nadto - z punktu widzenia katolików - odstąpili
od jedności z Kościołem Powszechnym. Weryfikacja takiej hipotezy jest jednak niemożliwa w świetnie
znanych nam materiałów źródłowych dotyczących „fabryki” świętojurskiej.
48 Zob. zwłaszcza M. Voitec-Dordea, Reflexe gotice in arhitectura Moldavei, Bucuresti 1976, passim.
49 li. UlapaHeBMHi, PlcmopunecKiu onepn o cmaeponueiiiCKou i/epKen YcjieniH Tlpece. Boaopodui\bi eo
Jlbttoei, [w:] fOówieimoe ladame en na.smmb 300-Jiemnmo ocnoeaniH CmaeponuaiucKoeo Epamcmea,
JlbBiB 1886, s. 8-10, tabl. XIII; T. Mańkowski, Dawny Lwów, jego sztuka i kultura artystyczna, Londyn
1974, s. 102, il. 5.
M) UJapaHeBHHi., op. cit., s. 11-16; M. Karpowicz, Uwagi o genezie form i oddziaływaniu Cerkwi Wołoskiej
we Lwowie, „Ikonotheka", 13, 1998, s. 169-186.