DOI Artikel:
Dąb-Kalinowska, Barbara: XIV-wieczne malowidło koprzywnickie: misterium biblijne i kosmologiczne
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27011#0085
XIV-WIECZNE MALOWIDŁO KOPHZYWNICKIE
59
staci Chrystusa 10. Za przyjęciem tego wariantu przy określaniu pierwot-
nego wyglądu postaci Sędziego koprzywnickiego przemawia także układ
dolnej części fałd szaty Chrystusa. W Koprzywnicy bowiem opadają one
w niezbyt dużej ilości, przylegając do nóg Chrystusa, co w większości
przedstawień Chrystusa z odkrytą piersią i śladami ran jest regułą n.
Grupa Deesis, stanowiąca część koprzywnickiego Sądu Ostatecznego, nie
zawiera w zasadzie żadnych cech, które by ją wyróżniały od powszechnie
przyjętych we wcześniejszym okresie, a na ogół stosowanych w dziełach
XIV w. Obecność św. Jana Chrzciciela w grupie Deesis, zawsze stosowana
w bizantyjskich przedstawieniach tego tematu i w bardzo wielu przy-
kładach powstałych na Zachodzie 12, znalazła swoje uzasadnienie poprzez
analogię z Marią, której obecność, jako orędowniczki zbawionych, jest zu-
pełnie zrozumiała. Średniowieczne hymny chętnie mówią o niej, jako o
orędowniczce w czasie Sądu 13. Jedynie św. Jan Chrzciciel i Maria spośród
wszystkich postaci Nowego Testamentu przebywają w raju. św. Jan
Chrzciciel, orędownik grzeszników, narodził Chrystusa po raz drugi poprzez
chrzest. Św. Jan narodził się w cudowny sposób i przez to już jest ściśle
związany z Chrystusem i Marią u. Umieszczone ponad Marią i św. Janem
wstęgi z nieczytelnymi już dziś napisami być może zawierały następujące
teksty: ,,Venite benedicti patris mei” i „Ite maledicti in ignem aeternum”.
Tym, co różni scenę koprzywnicką od innych XIV-wiecznych przedsta-
wień Chrystusa-Sędziego, jest sposób umieszczenia miecza. W większości
bowiem wypadków miecz (lub dwa miecze) trzyma Chrystus w dłoniach
lub ustach, jakkolwiek w XIV-wiecznyeh przedstawieniach Sądu Ostatecz-
nego realizowanych na malowidłach ściennych powszechniejsze jest umie-
szczanie miecza w ustach lub koło twarzy Sędziego, aniżeli w jego rę-
10 Por. Niedermendig, k. XIII w., Alken, ok. 1330, P. Clemen, op, cit., il. 128,
227, 228. Janoyice, Myśenec, Drachov, Got. nast. malba, op. cit., il. 27, 158, 248.
11 Por. wyżej wymienione przykłady.
12 A. Mas ser on, Saint Jean Baptiste dans l’art. Paris 1957; N. V. Pokrov-
s k i j, Strasnyj Sud v pamjatnikach vizantijskogo i russkogo iskusstva. Trudy VI
archeologiceskogo sjezda v Odesse. Odessa 1887, s. 285 - 308.
13 ,.Per te pia, sim defensus in die iudici”. Z. B. Monę, Lateinische liymnen des
Mitlelalters, Freiburg 1884, t. III, s. 39. D. C. S h o r r, The Role of the Virgin in Giot-
tom Last Judgment. The Art Bulletin, t. XXXVIII, 1956, s. 208, T. von B o g y a y,
Deesis. W: Reallexikon zur deutschen Kunstgeschichte, z. III, Stuttgart 1954, szp.
1197 - 1206.
w a. J. K i r p i ć n i k o v, Dieisus na Vostoce i Zapade i jevo literaturnyje
paraleli. Żurnał Ministerstwa Narodnego Prosweśćenija, t. 240, 1893, s. 8-9, 11.
E. Kantorowie z, Inories and Litanies. Journal of the Warburg and Courtauld
Institutes, nr 1, 1942, s. 71.
.•«••• a r,r-x ą : 'lasam&mgm
59
staci Chrystusa 10. Za przyjęciem tego wariantu przy określaniu pierwot-
nego wyglądu postaci Sędziego koprzywnickiego przemawia także układ
dolnej części fałd szaty Chrystusa. W Koprzywnicy bowiem opadają one
w niezbyt dużej ilości, przylegając do nóg Chrystusa, co w większości
przedstawień Chrystusa z odkrytą piersią i śladami ran jest regułą n.
Grupa Deesis, stanowiąca część koprzywnickiego Sądu Ostatecznego, nie
zawiera w zasadzie żadnych cech, które by ją wyróżniały od powszechnie
przyjętych we wcześniejszym okresie, a na ogół stosowanych w dziełach
XIV w. Obecność św. Jana Chrzciciela w grupie Deesis, zawsze stosowana
w bizantyjskich przedstawieniach tego tematu i w bardzo wielu przy-
kładach powstałych na Zachodzie 12, znalazła swoje uzasadnienie poprzez
analogię z Marią, której obecność, jako orędowniczki zbawionych, jest zu-
pełnie zrozumiała. Średniowieczne hymny chętnie mówią o niej, jako o
orędowniczce w czasie Sądu 13. Jedynie św. Jan Chrzciciel i Maria spośród
wszystkich postaci Nowego Testamentu przebywają w raju. św. Jan
Chrzciciel, orędownik grzeszników, narodził Chrystusa po raz drugi poprzez
chrzest. Św. Jan narodził się w cudowny sposób i przez to już jest ściśle
związany z Chrystusem i Marią u. Umieszczone ponad Marią i św. Janem
wstęgi z nieczytelnymi już dziś napisami być może zawierały następujące
teksty: ,,Venite benedicti patris mei” i „Ite maledicti in ignem aeternum”.
Tym, co różni scenę koprzywnicką od innych XIV-wiecznych przedsta-
wień Chrystusa-Sędziego, jest sposób umieszczenia miecza. W większości
bowiem wypadków miecz (lub dwa miecze) trzyma Chrystus w dłoniach
lub ustach, jakkolwiek w XIV-wiecznyeh przedstawieniach Sądu Ostatecz-
nego realizowanych na malowidłach ściennych powszechniejsze jest umie-
szczanie miecza w ustach lub koło twarzy Sędziego, aniżeli w jego rę-
10 Por. Niedermendig, k. XIII w., Alken, ok. 1330, P. Clemen, op, cit., il. 128,
227, 228. Janoyice, Myśenec, Drachov, Got. nast. malba, op. cit., il. 27, 158, 248.
11 Por. wyżej wymienione przykłady.
12 A. Mas ser on, Saint Jean Baptiste dans l’art. Paris 1957; N. V. Pokrov-
s k i j, Strasnyj Sud v pamjatnikach vizantijskogo i russkogo iskusstva. Trudy VI
archeologiceskogo sjezda v Odesse. Odessa 1887, s. 285 - 308.
13 ,.Per te pia, sim defensus in die iudici”. Z. B. Monę, Lateinische liymnen des
Mitlelalters, Freiburg 1884, t. III, s. 39. D. C. S h o r r, The Role of the Virgin in Giot-
tom Last Judgment. The Art Bulletin, t. XXXVIII, 1956, s. 208, T. von B o g y a y,
Deesis. W: Reallexikon zur deutschen Kunstgeschichte, z. III, Stuttgart 1954, szp.
1197 - 1206.
w a. J. K i r p i ć n i k o v, Dieisus na Vostoce i Zapade i jevo literaturnyje
paraleli. Żurnał Ministerstwa Narodnego Prosweśćenija, t. 240, 1893, s. 8-9, 11.
E. Kantorowie z, Inories and Litanies. Journal of the Warburg and Courtauld
Institutes, nr 1, 1942, s. 71.
.•«••• a r,r-x ą : 'lasam&mgm