DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Iwanoyko, Eugeniusz: Emblematyczne Sobiesciana Gotfryda Peschwitza
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27012#0046
22
E. IWANOYKO
klasycznego renesansu o reminiscencjach palladiańsko-serliańskich świad-
czy o trwałości szesnastowiecznej tradycji w epoce rozwiniętego baroku.
Elementy łuków triumfalnych znane i stosowane powszechnie w XVI
i XVII w. dzięki publikacjom wzornikowym, jak również gdańskim lo-
kalnym tradycjom, nasuwają dalsze spostrzeżenia10. Klasyczna i scen-
tralizowana budowa łuków przez swe symetryczne portale arkadowe
zdaje się nawiązywać do architektury znanej w starożytności jako arcus
quadrifrons lub quadriforis: łuk o czterech frontonach, łuk czteroarkado-
wy, czterofasadowy o czterech wejściach, zwany lukiem Janusowym.
Frontalne usytuowanie tej budowli, jej cztery bramy i cztery kolumny
zdają się sugerować znajomość opisu świątyni Janusa na rzymskim Ja-
niculum, Tempio di Giano, jak pisze ceniony w epoce nowożytnej Car-
tari: „ .. . haueua quattro porte et quattro colonne”. Byłoby to jeszcze
i o tyle uzasadnione, że motyw Janusa — niewątpliwa aluzja do kró-
lewskiego imienia Jan i herbu Janina — wystąpi jako element narracji
w dekoracji łuku, wśród malowideł emblematycznych. Wszelkie luki
triumfalne były, jak pisze cytowany wyżej Cartari: „Giani furo detti gli
Archi triumfali”, poświęcone Janusowi, on także był patronem uroczy-
stości miejskich i wjazdów triumfalnych: „Oltre di ciò erano anco chia-
mati Giani quelli archi, quenelle pompe dei trionfi erano dizzatiti per la
Città à quattro facie” 17.
Baldachimowa budowla łuku jest zwieńczona czterema girlandami do-
rodnych owoców, podtrzymywanych przez alegoryczną Famę, dmącą
w triumfalną trąbę. Nie jest to anioł, jak błędnie niedawno napisano,
ale jednoznacznie scharakteryzowana alegoria sławy, zapowiadającej nie-
jako dobrobyt18.
Nie zapominając o wszystkich szczegółach symbolicznej reżyserii bra-
my musimy zwrócić uwagę na widoczne na skrzydłach alegorii wyobra-
żenia oczu. Co oznaczają te z trudem dostrzegalne szczegóły i jaka jest
ich rola, pouczają nas przesłanki literackie i graficzne z XVII w. W po-
wszechnie znanym dziele Cartariego, w weneckiej edycji z 1609 r. spoty-
kamy Famę jako wysłanniczkę Marsa jadącego na rydwanie. Uskrzydlo-
w Ehrenpforte w R.D.K., t. IV, szp, 1448 - 1504, il. 15: Offener säulengetrage-
ner Quadrifrons zum Einzug Erzhzg. Alberts. Rycina iP.v.d. Borchta z 1509 r.
może stanowić dla naszego rozwiązania pewną analogię.
17 V. Cartari, Le imagini degli Dei Antichi... etc., In Venetia MDCIX,
s. 34 - 35, Tempio di Giano.
A8 A. Kurkowa, op. cit., s. 198; girlandy owoców, atrybuty Garery, oznacza-
ją zapowiedź obfitości płodów ziemnych, dobrobytu, dostatku. Bor. G. de Terva-
rent, op. cit. Bruits. III Attributs de la Félicité, s. 117- 119. Tenże, Corne d’abon-
dance, oip. cit., s. 197.
E. IWANOYKO
klasycznego renesansu o reminiscencjach palladiańsko-serliańskich świad-
czy o trwałości szesnastowiecznej tradycji w epoce rozwiniętego baroku.
Elementy łuków triumfalnych znane i stosowane powszechnie w XVI
i XVII w. dzięki publikacjom wzornikowym, jak również gdańskim lo-
kalnym tradycjom, nasuwają dalsze spostrzeżenia10. Klasyczna i scen-
tralizowana budowa łuków przez swe symetryczne portale arkadowe
zdaje się nawiązywać do architektury znanej w starożytności jako arcus
quadrifrons lub quadriforis: łuk o czterech frontonach, łuk czteroarkado-
wy, czterofasadowy o czterech wejściach, zwany lukiem Janusowym.
Frontalne usytuowanie tej budowli, jej cztery bramy i cztery kolumny
zdają się sugerować znajomość opisu świątyni Janusa na rzymskim Ja-
niculum, Tempio di Giano, jak pisze ceniony w epoce nowożytnej Car-
tari: „ .. . haueua quattro porte et quattro colonne”. Byłoby to jeszcze
i o tyle uzasadnione, że motyw Janusa — niewątpliwa aluzja do kró-
lewskiego imienia Jan i herbu Janina — wystąpi jako element narracji
w dekoracji łuku, wśród malowideł emblematycznych. Wszelkie luki
triumfalne były, jak pisze cytowany wyżej Cartari: „Giani furo detti gli
Archi triumfali”, poświęcone Janusowi, on także był patronem uroczy-
stości miejskich i wjazdów triumfalnych: „Oltre di ciò erano anco chia-
mati Giani quelli archi, quenelle pompe dei trionfi erano dizzatiti per la
Città à quattro facie” 17.
Baldachimowa budowla łuku jest zwieńczona czterema girlandami do-
rodnych owoców, podtrzymywanych przez alegoryczną Famę, dmącą
w triumfalną trąbę. Nie jest to anioł, jak błędnie niedawno napisano,
ale jednoznacznie scharakteryzowana alegoria sławy, zapowiadającej nie-
jako dobrobyt18.
Nie zapominając o wszystkich szczegółach symbolicznej reżyserii bra-
my musimy zwrócić uwagę na widoczne na skrzydłach alegorii wyobra-
żenia oczu. Co oznaczają te z trudem dostrzegalne szczegóły i jaka jest
ich rola, pouczają nas przesłanki literackie i graficzne z XVII w. W po-
wszechnie znanym dziele Cartariego, w weneckiej edycji z 1609 r. spoty-
kamy Famę jako wysłanniczkę Marsa jadącego na rydwanie. Uskrzydlo-
w Ehrenpforte w R.D.K., t. IV, szp, 1448 - 1504, il. 15: Offener säulengetrage-
ner Quadrifrons zum Einzug Erzhzg. Alberts. Rycina iP.v.d. Borchta z 1509 r.
może stanowić dla naszego rozwiązania pewną analogię.
17 V. Cartari, Le imagini degli Dei Antichi... etc., In Venetia MDCIX,
s. 34 - 35, Tempio di Giano.
A8 A. Kurkowa, op. cit., s. 198; girlandy owoców, atrybuty Garery, oznacza-
ją zapowiedź obfitości płodów ziemnych, dobrobytu, dostatku. Bor. G. de Terva-
rent, op. cit. Bruits. III Attributs de la Félicité, s. 117- 119. Tenże, Corne d’abon-
dance, oip. cit., s. 197.