DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Iwanoyko, Eugeniusz: Emblematyczne Sobiesciana Gotfryda Peschwitza
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27012#0054
30
E. IWANOYKO
turze programu ikonograficznego i w oparciu o biografię króla można
widzieć wyraz nastrojów i dążeń społeczeństwa polskiego na sprawy
utrwalenia dynastii39. Nadzieje takie wiązano, jak wiadomo, z osobą So-
bieskiego, a literatura polityczna tego czasu pełna jest wzmianek na ten
temat 40.
Należy więc zapewne to silne drzewo rozumieć jako początek drzewa
genealogicznego dynastii Sobieskich41. Ten plastyczny konkret zdaje się
konsekwentnie wyjaśniać dewiza emblematu: FACTVRA NEPQTIBVS
UMBRAM — Mające przynieść cień ochłody dla potomnych. Nowa dy-
nastia zapewni bezpieczny byt potomnym i silnie ugruntowaną władzę.
W jej cieniu należy szukać ochrony.
Hiszpański autor Sebastian de Covarruibias Orozco, od którego bez-
pośrednio przejął gdański rysownik dewizę emblematów, całkiem wy-
raźnie w komentarzu zawarł troskę o potomność i trwałość dynastycz-
ną 42. W Hieroglifice Iiorapolla, cytowanej przez Alciata, spotykamy nad-
to inne sugestie natury politycznej: dąb to diuturnitas, imperium fir-
mum et principatum, a więc — wezwanie do utrwalenia i wzmocnienia
władzy 43.
Emblemat z prawej strony, ostatni w serii, nie jest tak łatwy do od-
czytania, jak proponowano niedawno na podstawie niezbyt wyraźnej ry-
ciny 44. Nie jest to mianowicie tylko pomnik z popiersiem monarchy, ale
konstatacja plastyczna i aluzyjna równocześnie, oparta na wątku mito-
logicznym (II. 23, 7).
Mitologiczne tworzywo, jakie bez trudu rozpoznajemy w tym „popier-
siu” — w istocie zaś podwójnym popiersiu — to podobizna boga Janusa
przypominająca zresztą plastyczne wersje Terminusa, ucharakteryzowa-
nego na podobieństwo Sobieskiego. Janusowe oblicze ma wyraźnie do-
strzegalne dwie wąsate twarze; profil drugiej twarzy wyraźnie rysuje się
po prawej stronie.
Dwoista forma Janusa zawiera wartości symboliczne jako nośniki
określonego rodzaju. Janus to według Alciata: Typus optimi regis, wed-
ług 'innych autorów: Vdr prudems, lub Iingemio elevato. Jaimuis wstecz
i wprzód patrzący zawiera postulat przezorności: obserwowania prze-
szłości i wybiegania wzrokiem w przyszłość. Stąd częste pod jego wy-
obrażeniem lemmaty: Prospicit et respicit, ujęte nieraz jako wskazanie:
89 G. de Tervairent, op. eit., s. 9)1, Chêne, dąb reprezentuje nowe siły.
40 J. Ś 1 i z i ń is k i, o,p. c*it., passim.
41 Liczne sugestie zawiera zwłaszcza ówczesna literatura, gdańska.
42 S. de Cavar,rubias Orozco, Emblemas Morales..., En Madrid 1610,
I. nr 59.
43 A. Alciat,'0|p. cit., s. 187, firmis radicibus adistaint.
44 A. Kurkowa, op. cit., s. 199.
E. IWANOYKO
turze programu ikonograficznego i w oparciu o biografię króla można
widzieć wyraz nastrojów i dążeń społeczeństwa polskiego na sprawy
utrwalenia dynastii39. Nadzieje takie wiązano, jak wiadomo, z osobą So-
bieskiego, a literatura polityczna tego czasu pełna jest wzmianek na ten
temat 40.
Należy więc zapewne to silne drzewo rozumieć jako początek drzewa
genealogicznego dynastii Sobieskich41. Ten plastyczny konkret zdaje się
konsekwentnie wyjaśniać dewiza emblematu: FACTVRA NEPQTIBVS
UMBRAM — Mające przynieść cień ochłody dla potomnych. Nowa dy-
nastia zapewni bezpieczny byt potomnym i silnie ugruntowaną władzę.
W jej cieniu należy szukać ochrony.
Hiszpański autor Sebastian de Covarruibias Orozco, od którego bez-
pośrednio przejął gdański rysownik dewizę emblematów, całkiem wy-
raźnie w komentarzu zawarł troskę o potomność i trwałość dynastycz-
ną 42. W Hieroglifice Iiorapolla, cytowanej przez Alciata, spotykamy nad-
to inne sugestie natury politycznej: dąb to diuturnitas, imperium fir-
mum et principatum, a więc — wezwanie do utrwalenia i wzmocnienia
władzy 43.
Emblemat z prawej strony, ostatni w serii, nie jest tak łatwy do od-
czytania, jak proponowano niedawno na podstawie niezbyt wyraźnej ry-
ciny 44. Nie jest to mianowicie tylko pomnik z popiersiem monarchy, ale
konstatacja plastyczna i aluzyjna równocześnie, oparta na wątku mito-
logicznym (II. 23, 7).
Mitologiczne tworzywo, jakie bez trudu rozpoznajemy w tym „popier-
siu” — w istocie zaś podwójnym popiersiu — to podobizna boga Janusa
przypominająca zresztą plastyczne wersje Terminusa, ucharakteryzowa-
nego na podobieństwo Sobieskiego. Janusowe oblicze ma wyraźnie do-
strzegalne dwie wąsate twarze; profil drugiej twarzy wyraźnie rysuje się
po prawej stronie.
Dwoista forma Janusa zawiera wartości symboliczne jako nośniki
określonego rodzaju. Janus to według Alciata: Typus optimi regis, wed-
ług 'innych autorów: Vdr prudems, lub Iingemio elevato. Jaimuis wstecz
i wprzód patrzący zawiera postulat przezorności: obserwowania prze-
szłości i wybiegania wzrokiem w przyszłość. Stąd częste pod jego wy-
obrażeniem lemmaty: Prospicit et respicit, ujęte nieraz jako wskazanie:
89 G. de Tervairent, op. eit., s. 9)1, Chêne, dąb reprezentuje nowe siły.
40 J. Ś 1 i z i ń is k i, o,p. c*it., passim.
41 Liczne sugestie zawiera zwłaszcza ówczesna literatura, gdańska.
42 S. de Cavar,rubias Orozco, Emblemas Morales..., En Madrid 1610,
I. nr 59.
43 A. Alciat,'0|p. cit., s. 187, firmis radicibus adistaint.
44 A. Kurkowa, op. cit., s. 199.