134

P. PIOTROWSKI

z innego pierwowzoru. Układ: pole znaku wodnego — portret bohatera
narodowego lub Godło Państwa na rewersie, występuje raz w górnej
partii płaszczyzny raz w dolnej, lecz zawsze we wzajemnym powiązaniu
(il. 1, 2). W jednym tylko przypadku, na bilecie pięciozłotowym umiesz-
czono wizerunek ks. Józefa Poniatowskiego, a po przeciwległej stronie
schematyczny piktogram: 5 zł (ił. 3)
Z kolei bilety najniższych nominałów (2 zł i 1 zł), charakteryzujące
się również mniejszymi rozmiarami, nie posiadają korespondującego
z portretem T. Kościuszki pola znaku wodnego. Wspomniane dwie owal-
ne płaszczyzny stanowią główny akcent ramy okalającej napisy wypełnia-
jące środek banknotu (informacja o nominale, data emisji, podpisy dy-
rekcji Banku Polskiego) oraz — umieszczonej na stronie odwrotnej — for-
muły dotyczącej mocy prawnej biletów i sankcji grożących za ich podra-
bianie. Ważnym elementem kompozycji jest zaakcentowanie napisu ,,Bank
Polski”. Pozostałe fragmenty to motywy ornamentalne: liście akantu, pęki
owoców, rozetki, muszle, palmety.
Ogólnie rzecz biorąc banknoty z 1919 roku charakteryzują się dużą
dekoracyjnością, utrzymaną w bardzo tradycyjnej — neobarokowej —
stylistyce. Jedynie bilet dziesięciozłotowy projektowany przez A. Giral-
dona operuje większą geometryzacją płaszczyzny. Z kolei odwołania na-
rodowe mite są tu zbyt rozbudowanie. Oprócz zazinaiezeimia polskiego cha-
rakteru instytucji odpowiedzialnej za emitowane środki płatnicze reali-
zują je portrety bohaterów — T. Kościuszki i ks. Józefa Poniatowskiego
— oraz motyw orła. Bardzo rzadko pojawiają się znaki wskazujące na
użytkową rolę obiektu, na funkcję pieniądza. W dwóch wypadkach wy-
stępuje kaduceusz — symbol handlu, w jednym koło zębate — symbol
pracy.
II
Banknoty emitowane w drugiej połowie lat dwudziestych i w latach
trzydziestych nie charakteryziowialy się rzecz jäsinia falką jednorodnością
jak opisane wyżej. Nie powstały na podstawie jednego zamówienia.
Projektowało je w różnych latach kilku znanych wówczas artystów:
J. Mehoffer, Z. Kamiński, Z. Eichler, W. Borowski, choć funkcjonowały
naturalnie jako Obrazy anonimowe, a ich retoryka podporządkowana była
państwowej ideologii.
Najbardziej widoczną cechą kompozycji wspomnianych banknotów,
która jednocześnie wyraźnie odróżnia je od emisji z 1919 roku, jest ope-
rowanie częścią powierzchni w układzie graficznym i pozostawienie wol-
nego pola na znaki wodne. Jednak sprawa zasadnicza dotyczy znacznie
bardziej rozbudowanej retoryki, bogatszego zespołu personifikacji i sym-