Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (2.1983)

140

P. PIOTBOWSłKI

nictwa można zaobserwować również na banknotach pięćdziesięciozłoto-
wych z 1925 i 1929 roku oraz dwudziestozłotowych z 1926 i 1929 roku
(il. 12, 15). Na bordiurze awensu i rewersu występują motywy arabeski.
Na stronie głównej znajduje się także kartusz z napisami zdobionymi
rollwerkiem. Motyw ten dekoruje również kartusze mieszczące nominały
dwudiziiesltloizłioitówki z 1931 rtoiku (ài. 9).
Od połowy lat trzydziestych zmienia się stylistyka banknotów7. Poja-
wiają się bilety utrzymane w rytmowskiej konwencji, jak np. nie wpro-
wadzona do obiegu pięćdziesięciozłotówka Z. Kamińskiego 8, czy podobna,
projektowana przez W. Borowskiego dw ud z ies t oz ł ot ó wk a z 1936 roku
(il. 5, 14)9. Świadczy o tym typowa dla tego środowiska geometryzacja
układu graficznego, ornamentacja wykorzystująca elementy roślinne (kło-
sy) oraz draperie i upozowanie postaci powtarzające motyw kontrapostu,
zaczerpnięty z tytułowej dla grupy rzeźby H. Kuny — „Rytm”.
Warto przy tym pamiętać, że twórcy ci mieli podówczas opinię no-
watorów, a jednocześnie realizacje ich były powszechnie bardzo cenione
i popularne. Nowoczesność „Rytmu” bowiem miała tę ułatwiającą akcep-
tację cechę, która jednocześnie odróżniała ich od awangardy, że nie zry-
wała z tradycją, lecz odwrotnie — w swej koncepcji stylu narodowego
właśnie do niej nawiązywała. Była ona elementem — jak widać skutecz-
nej — strategii grupy w przetargach o zdobycie dogodnych pozycji pre-
stiżowych. i komercyjnych. Sukcesy, jakie artyści należący do owej gru-
py odnosili w latach dwudziestych, otwierały im drogę do wielu oficjal-
nych zamówień. Z drugiej isltroiny złożenie oferty na projekty banknotów
u twórców związanych z „Rytmem”, może świadczyć o swoistym „uno-
wocześnieniu” państwowego zleceniodawcy, o przyjęciu przez propagandę
wizualną nowej stylistyki.
Innym przejawem bardziej nowoczesnej oprawy plastycznej bankno-
tów jest coraz powszechniejsze od początku lat trzydziestych stosowa-
nie kreskowanych siatek jako tła oznaczeń nominału czy choćby jako
motywu dekoracyjnego. Ten element wyraźnie dominuje na przykład
na odwrotnej stronie dwuzłotówki z 1936 roku, wprowadzonej do obiegu
tuż przed wojną (il. 16).
W podanych przykładach jawi się specyficzne napięcie między reto-
ryką a stylistyką banknotów lat trzydziestych. Jeśli bilety te kontynuo-
wały niemal dosłownie pewne skonwencjonalizowane figury retoryczne
8 H. Anders, cup. cit., s. 41.
9 J. A. Szwagrzyk i (Pieniądz na ziemiach polskich..., o|p. cit., s. 313) myli
sygnatury umieszczone na banknocie podając W. Vacka jako projektodawcę. Tym-
czasem wspomniany artysta jedynie rytował banknot, o czym świadczą umieszczo-
ne -obok jego nazwiska litery „s,c.”, natomiast autorem projektu ibył W. Borowski
(obok sygnatury widnieje napis: „fec.’T