DOI Heft:
Przekłady
DOI Artikel:Kemp, Wolfgang; Suchocki, Wojciech [Übers.]: Walter Benjamin i Aby Warburg
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27012#0187
WALTER BENJAMIN I ABY WARBURG
149
stycznych. Jednakże Cassirera można uważać za „naczelnego ideologa’'
wyłącznie szkoły Warburga; sam Warburg budował na zupełnie innych
fundamentach. Wewnętrzną łączność między Warburgiem, Panofsky’m,
Saxlem, Windem i in. a Cassirerem tworzył wspólny przedmiot badań,
renesans, Nachleben antyku. Podjęte z pomocą neokantyzmu sformuło-
wanie nauki o sztuce jako ikonologii oznaczało w sensie metodycznym
ostre ograniczenie programu Warburga — musiał to przyznać także Ernst
Gombrich w swojej biografii Warburga, wydanej w 1970 roku. To wy-
godne zawężenie wielkiego programu miało swój uwarunkowany czasem,
sens: szło o stworzenie jasnego frontu, wymierzonego przeciwko „en-
tuzjastycznej” historii sztuki — sformułowanie Warburga — i przeciwko'
czystej historii stylu i formy. Na tym froncie odtrącony został jednak
także Benjamin — gdyby go sforsował, to „dialektyczny sposób myśle-
nia”, który Warburg chciał przekazać jako najcenniejszy spadek swojej
szkole, być może mógłby zostać ocalony. Na trzeciej stronie tzw. roz-
działu o melancholii czytamy zdanie: „Na drodze ku przedmiotowi —
nie, na drodze w przedmiocie samym — intencja ta [tj. smutek] po-
stępuje tak powoli i uroczyście, jak poruszają się pochody władców” 10.
Najpóźniej od tego miejsca Panofsky zapewne nie mógł już czytać tekstu
Benjamina z przychylną uwagą.
2. PARALELE
W wystąpieniach i działaniach Benjamina i Warburga można wykryć
wiele wspólnych elementów, nie tylko przypadkowej natury. Jako ca-
łość tłumaczą one pole gry i granice, zbieżności i różnice dwóch poko-
leń inteligencji żydowskiej w Niemczech: lata urodzenia Benjamina
i Warburga, 1892 i 1866, sytuują ich od siebie dokładnie w odległości
pokolenia.
W swoim eseju o Bachofenie (1934 - 35) Benjamin pisze: „Bachofen
uprawiał naukę jak Grund Seigneur. Typ pańskiego uczonego, świetnie
zapoczątkowany przez Leibniza, zasługuje na to, by go prześledzić aż do
naszych dni. Dziś jeszcze reprezentowany jest przez tak szlachetne i god-
ne uwagi umysły jak Aby Warburg, założyciel biblioteki, która nosi jego
imię i została właśnie przeniesiona z Niemiec do Anglii” W Benjamin
zestawił cechy wielkiego pana nauki następująco: „Działalność tego typu
uczonych nigdy nie jest wolna od dyletantyzmu, w tym sensie, że nie
10 BGS, t. I, l, s. 318.
11 W. Benjamin, Johann Jakob Bachofen. Text und Kritik 1971, ,nr 31/32,
s. 32.
149
stycznych. Jednakże Cassirera można uważać za „naczelnego ideologa’'
wyłącznie szkoły Warburga; sam Warburg budował na zupełnie innych
fundamentach. Wewnętrzną łączność między Warburgiem, Panofsky’m,
Saxlem, Windem i in. a Cassirerem tworzył wspólny przedmiot badań,
renesans, Nachleben antyku. Podjęte z pomocą neokantyzmu sformuło-
wanie nauki o sztuce jako ikonologii oznaczało w sensie metodycznym
ostre ograniczenie programu Warburga — musiał to przyznać także Ernst
Gombrich w swojej biografii Warburga, wydanej w 1970 roku. To wy-
godne zawężenie wielkiego programu miało swój uwarunkowany czasem,
sens: szło o stworzenie jasnego frontu, wymierzonego przeciwko „en-
tuzjastycznej” historii sztuki — sformułowanie Warburga — i przeciwko'
czystej historii stylu i formy. Na tym froncie odtrącony został jednak
także Benjamin — gdyby go sforsował, to „dialektyczny sposób myśle-
nia”, który Warburg chciał przekazać jako najcenniejszy spadek swojej
szkole, być może mógłby zostać ocalony. Na trzeciej stronie tzw. roz-
działu o melancholii czytamy zdanie: „Na drodze ku przedmiotowi —
nie, na drodze w przedmiocie samym — intencja ta [tj. smutek] po-
stępuje tak powoli i uroczyście, jak poruszają się pochody władców” 10.
Najpóźniej od tego miejsca Panofsky zapewne nie mógł już czytać tekstu
Benjamina z przychylną uwagą.
2. PARALELE
W wystąpieniach i działaniach Benjamina i Warburga można wykryć
wiele wspólnych elementów, nie tylko przypadkowej natury. Jako ca-
łość tłumaczą one pole gry i granice, zbieżności i różnice dwóch poko-
leń inteligencji żydowskiej w Niemczech: lata urodzenia Benjamina
i Warburga, 1892 i 1866, sytuują ich od siebie dokładnie w odległości
pokolenia.
W swoim eseju o Bachofenie (1934 - 35) Benjamin pisze: „Bachofen
uprawiał naukę jak Grund Seigneur. Typ pańskiego uczonego, świetnie
zapoczątkowany przez Leibniza, zasługuje na to, by go prześledzić aż do
naszych dni. Dziś jeszcze reprezentowany jest przez tak szlachetne i god-
ne uwagi umysły jak Aby Warburg, założyciel biblioteki, która nosi jego
imię i została właśnie przeniesiona z Niemiec do Anglii” W Benjamin
zestawił cechy wielkiego pana nauki następująco: „Działalność tego typu
uczonych nigdy nie jest wolna od dyletantyzmu, w tym sensie, że nie
10 BGS, t. I, l, s. 318.
11 W. Benjamin, Johann Jakob Bachofen. Text und Kritik 1971, ,nr 31/32,
s. 32.