Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (2.1983)

180

RECENZJE I OMÓWIENIA

Autor rozpoczyna woje studium ad przedstawienia oddziaływania .traktatu
Witruwiusza i nowożytnych włoskich traktatów architektonicznych na kulturę ar-
tystyczną w Poilislce od XVI do XVIII wieku i rewidując dotychczasowe opinie
dochodzi do wniosku, że znajomość humanistycznych traktatów nie ograniczała się
„... tylko do Włochów i to .najwylbitniejszych”4, lecz popularność dzieł Wiit-ru-
wiUsza, Serlia, Vignali, Palladia, Scamoaziego czy Catanea, tak wśród zlecenio-
dawców, jak i wykonawców, stymulowała w .poważnym stopniu świadomość archi-
tektoniczną polskich dysponentów i budowniczych, decydując często w przemożny
spośóib o formie architektonicznej poszczególnych realizacji (up, Zamościa). Cał-
kowicie zrozumiałym zjawiskiem, w światłe europejskiej sytuacji kulturowej, była
oczywiście recejpcja włoskiej myśli teoretycznej w poglądach polskich teoretyków
architektury, polcząwfszy od autora Krótkiej nauki budowniczej poprzez B, iN. Wą-
sowlskiiego5 i W. Tyllfcowśkiego, a na kompilatorach XVIII wieku kończąc (J. Ro-
galiński, K. Zdzańistki, I. Gaworski)”.
Drugi rozdział książki zatytułowany Sebastiano Serlio przynosi wiadomości
biograficzne o autorze traktatu, charakterystykę i analizę konstrukcji samego
traktatu oraz przedstawia oddziaływanie wzorów Seittda w poszczególnych krajach
europejskich, przede Wszystkim we Francji, Anglii, Czechach i Niderlandach,
Autor słuisznie podkreśla, że bogaty materiał ilustracyjny i zwięzły komentarz
słowny do tablic ilustracyjnych, dzidki przylstępności egzemplifdkaeji i sugerowanej
przez autora możliwości różnorakich modyfikacji, zadecydowały o popularności
i powszechnej recepcji dzieła Serlia. W pełni trafne jest podkreślenie przez Ko-
walczyka faktu niedoceniania w dotychczasowych badaniach roli traktatu Serlia
dla formowania kanonów estetycznych i praktyki manieryzmu i wczesnego ba-
roku, szczególnie w zestawieniu z przecenianiem w tej mierze dzieła Andrea Pal-
ladia. Czwarty odcinek tego rozdziału, poświęconego generalnej ocenie traktatu
Serlia i jego recepcji w sztuce europejskiej, odbiega od wcześniej prezentowanej
tematyki i referuje stan badań nad recepcją dzieła Serlia w Polsce. Ten niefor-
tunny zabieg kompozycyjny w poważnym stopniu narusza logikę narracji, wpro-
wadzając odmienny materiał i zmieniając jednocześnie płaszczyznę dokonywa-
nych obserwacji. Następuje przejście od faktów artystycznych i kulturowych do
oceny metajęzyka, ale w odniesieniu jedynie do oibszaru BolśkL
W kolejnym obszernym rozdziale omawia Autor elementy seriiańiskie w sztuce
polskiej, rozpoczynając od porządków architektonicznych i polśkićh przykładów
ich zastosowania. Kowalczyk omawia szczegółowo zastosowanie rUstÿkowania, uży-
cie porządków w superpozycji, analizuje przykłady zastosowania sefliańlskiej cha-
rakterołoigiii porządków i stasowanie w praktyce serffiańisikiego ujęcia kwestii de-
corum. Autor przedstawia także recępcję serliańslkiego syistemu przęseł arkado-
wych, a szczególnie motywu serlliany w 'sztuce polskiej XVI do XVIII wieku.
Ostatnim problemem poruszonym w tym rozdziale jest oddziaływanie wzorów
ornamentalnych Serlia na liczne realizacje architektoniczne, stosowanie czerpa-
nych z jego traktatów wzotów rUstyk, rysunków stropów i sklepień, fryzów, kar-

tura. Bolletino del Centro. Internazionale di Studi d’Architettura A. Palladio, t, 3, 1961;
M. Rosei, Il trattato dì architettura di Sebastiano Serlio. Milano 1966.
•Pogląd ten reprezentował A. Milobędzki, Architektura i społeczeństwo. W: Pol-
ska to epoce Odrodzenia. Państwo—społeczeństwo—kultura. Pod redakcją A. Wyczańskiego.
Warszawa 1970, s. 242 - 243.
' J. Baranowski, Bartłomiej Natanlel Wąsowski Teoretyk l architekt XVII wieku. Wro-
claw 1975.
• A. Małkiewicz, Teoria architektury w nowożytnym piśmiennictwie polskim. Prace
z Historii Sztuki, 197G, z. 13.