DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Żuchowski, Tadeusz J.: O pojmowaniu religii przez formację artystów niemieckich pierwszej dekady XIX wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27013#0082
52
T. 2UCHOWSKI
Cechy takiego postępowania artystycznego dowodzą, że twórczość for-
macji pierwszej dekady w aspekcie wiary może być widziana jako arty-
styczna realizacja postulatów nowej reformacji i nowego protestanty-
zmu, jeżeli ten ostatni będziemy rozumieli jako postulat religii konte-
stacji.
Analiza życiorysów i wyznań poszczególnych, czołowych twórców
niemieckich urodzonych w latach 1770 - 1780 nasuwa następujące spo-
strzeżenia: protestantami byli Caspar David Friedrich (1774 - 1840) i Phi-
lipp Otto Runge (1777 - 1810), u których wskazuje się głównie inspi-
racje protestanckie; protestantami byli Wilhelm Heinrich Wackenroder
(1773 - 1798) — zafascynowany katolicyzmem i Ludwig Tieck (1773 -
- 1853) — podejmujący tematy katolickie; luteraninem był najzagorzal-
szy zwolennik katolicyzmu Novalis (właśc. Friedrich Leopold von Har-
denberg (1772 - 1801); natomiast Friedrich Schlegel (1772 - 1826) był pro-
zelitą-katolikiem a Friedrich Wilhelm Joseph Schelling (1775 - 1854) był,
jeżeli można użyć tego określenia, przechrztą moralnym. Nie należy
również pomijać faktu, że spośród osób znaczących dla kultury nie-
mieckiej drugiej połowy wieku XVIII i pocz. wieku XIX prozelitą-
-katolikiem był Winckelmann (od 1754), a bracia Boiseree byli kato-
likami. Problem istotności protestantyzmu w kulturze niemieckiej prze-
łomu XVIII i XIX wieku jest więc bardziej zagmatwany, niż wska-
zują to pierwsze analizy. Wyznanie nie znaczyło nic lub prawie nic.
Gdy zestawimy twórców jednego wyznania, bądź z nim otwarcie sym-
patyzujących, z wyznaniem drugim, okaże się, że istnieje między katoli-
cyzmem a protestantyzmem stan zbliżony do równowagi. Trzeba również
zwrócić uwagę na fakt, że twórcy przechodzili na katolicyzm a nie od-
wrotnie. Istotne w tym aspekcie jest również to, że centrum filozoficz-
no-artystycznym formacji twórców pierwszej dekady w jej fazie gene-
tycznej była Saksonia, gdzie wyznanie katolickie, jak i tolerancja religij-
na odgrywały istotną rolę. Owo zniekształcenie równowagi wyznaniowej
zostało spowodowane prawdopodobnie tym, że badania naukowe kultury
tego okresu przeprowadzono z perspektywy pruskiej. Artyści formacji
badani byli tak, jakby tworzyli w Berlinie, a nie w Dreźnie czy Jenie 7.
Elementy charakterystyczne dla artystycznej formacji pierwszej de-
kady również nie mają w całości źródeł protestanckich. Genezę taką mia-
ła niewątpliwie koncepcja łaski boskiej, która w późniejszych dekadach
przekształciła się w ideologię geniuszu. Jest ona odmienna od ideologii
7 Por. A. A u b e r t, Der Landschaftsmaler Friedrich, Kunstchronik, N.F. VI,
1895/96, s. 283 nn.; tenże, Caspar David Friedrich, Kunst und Künstler, III, 1905,
s. 112 nn.; tenże, Runge .. . , op. clt.; tenże, Gott, Freiheit. .. , op. cit.; z prac po-
wojennych por. Rave, op. cit.; H. Börsch-Supan, Deutsche Romantiker.
Deutsche Maler zwischen 1800 und 1850, München-—Gütersloh—Wien 1972.
T. 2UCHOWSKI
Cechy takiego postępowania artystycznego dowodzą, że twórczość for-
macji pierwszej dekady w aspekcie wiary może być widziana jako arty-
styczna realizacja postulatów nowej reformacji i nowego protestanty-
zmu, jeżeli ten ostatni będziemy rozumieli jako postulat religii konte-
stacji.
Analiza życiorysów i wyznań poszczególnych, czołowych twórców
niemieckich urodzonych w latach 1770 - 1780 nasuwa następujące spo-
strzeżenia: protestantami byli Caspar David Friedrich (1774 - 1840) i Phi-
lipp Otto Runge (1777 - 1810), u których wskazuje się głównie inspi-
racje protestanckie; protestantami byli Wilhelm Heinrich Wackenroder
(1773 - 1798) — zafascynowany katolicyzmem i Ludwig Tieck (1773 -
- 1853) — podejmujący tematy katolickie; luteraninem był najzagorzal-
szy zwolennik katolicyzmu Novalis (właśc. Friedrich Leopold von Har-
denberg (1772 - 1801); natomiast Friedrich Schlegel (1772 - 1826) był pro-
zelitą-katolikiem a Friedrich Wilhelm Joseph Schelling (1775 - 1854) był,
jeżeli można użyć tego określenia, przechrztą moralnym. Nie należy
również pomijać faktu, że spośród osób znaczących dla kultury nie-
mieckiej drugiej połowy wieku XVIII i pocz. wieku XIX prozelitą-
-katolikiem był Winckelmann (od 1754), a bracia Boiseree byli kato-
likami. Problem istotności protestantyzmu w kulturze niemieckiej prze-
łomu XVIII i XIX wieku jest więc bardziej zagmatwany, niż wska-
zują to pierwsze analizy. Wyznanie nie znaczyło nic lub prawie nic.
Gdy zestawimy twórców jednego wyznania, bądź z nim otwarcie sym-
patyzujących, z wyznaniem drugim, okaże się, że istnieje między katoli-
cyzmem a protestantyzmem stan zbliżony do równowagi. Trzeba również
zwrócić uwagę na fakt, że twórcy przechodzili na katolicyzm a nie od-
wrotnie. Istotne w tym aspekcie jest również to, że centrum filozoficz-
no-artystycznym formacji twórców pierwszej dekady w jej fazie gene-
tycznej była Saksonia, gdzie wyznanie katolickie, jak i tolerancja religij-
na odgrywały istotną rolę. Owo zniekształcenie równowagi wyznaniowej
zostało spowodowane prawdopodobnie tym, że badania naukowe kultury
tego okresu przeprowadzono z perspektywy pruskiej. Artyści formacji
badani byli tak, jakby tworzyli w Berlinie, a nie w Dreźnie czy Jenie 7.
Elementy charakterystyczne dla artystycznej formacji pierwszej de-
kady również nie mają w całości źródeł protestanckich. Genezę taką mia-
ła niewątpliwie koncepcja łaski boskiej, która w późniejszych dekadach
przekształciła się w ideologię geniuszu. Jest ona odmienna od ideologii
7 Por. A. A u b e r t, Der Landschaftsmaler Friedrich, Kunstchronik, N.F. VI,
1895/96, s. 283 nn.; tenże, Caspar David Friedrich, Kunst und Künstler, III, 1905,
s. 112 nn.; tenże, Runge .. . , op. clt.; tenże, Gott, Freiheit. .. , op. cit.; z prac po-
wojennych por. Rave, op. cit.; H. Börsch-Supan, Deutsche Romantiker.
Deutsche Maler zwischen 1800 und 1850, München-—Gütersloh—Wien 1972.