DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Żuchowski, Tadeusz J.: O pojmowaniu religii przez formację artystów niemieckich pierwszej dekady XIX wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27013#0088
58
T. ŻUCHOWSKI
estetycznego jest zadaniem kłopotliwym i — jak wskazuje na to Berefelt
nie należy przeceniać jego roli — program Kosegartena można określić
następująco:
,,a) Piękno jest właściwością boską;
b) właściwość ta jest odzwierciedlana przez naturę;
c) piękno w sztuce jest paralelne do takiegoż w naturze;
d) przeżycie estetyczne jest równoznaczne z przeżyciem religijnym,
albowiem przeżycie piękna jest przeczuwaniem Boga;
e) uczucie to oko, którym człowiek ogląda to co piękne i to co bo-
skie” 17.
Zasady te wydają się bliskie poglądom artystów formacji pierw-
szej dekady. Nie określają jednak istotnych cech religii takiej, jaką wi-
działa formacja. Brak w nich wciąż owego rozmycia i wszechobecności
Boga w naturze. Wychodząc z oświeceniowego panteizmu formacja stwo-
rzyła naturę, która stała się nie tylko odbiciem boskim, ale samym
Stwórcą. Wackenroder patrząc na krajobraz widział jego boskość i czuł
się z nim związany i podbudowany wewnętrznie,
„(gdy patrzę na krajobraz)... so sehe ich eine eigne Welt Gottes vor mir...,
und fühle ich eine eigne Welt Gottes vor mir..., und fühle auf eigne Weise grosse
Dinge in meinem Innern sich erheben ...” 18
Tajemnica boska, która zawarta była w samym Bogu tkwiła w obrazie
natury — pejzażu. Wackenroder dokonuje utożsamienia pojęcia kraj-
obrazu i Boga. Oglądając krucyfiks doznaje tylko pozornie innych, ale
w rzeczy samej identycznych wrażeń, które opisuje identycznymi sło-
wami, wrażeń jak podczas eglądania krajobrazu.
„(gdy patrzę na krucyfiks) ... so sehe ich wiederum eine andre ganz eine Welt
Gottes vor mir ..., und fühle auf andre, eigne Weise sich grosse Dinge in meinem
Innern erheben” 19.
Bardzo częsty w malarstwie Friedricha motyw krzyża i pejzażu to
dwie alternatywne natury. Krucyfiks jest symbolem natury — jej hie-
roglifem. Obraz Friedricha przedstawiający krzyż na tle pejzażu unaocz-
nia dwoistość świata — symbolicznego i naturalnego. Friedrich dokonuje
jednoczesnego, podobnie jak Wackenroder, jakościowego zrównania tych
dwóch światów. Dzięki temu krajobraz mógł stać się obrazem boskim,
a więc zyskać cechy struktury kosmicznej. Ten przełomowy moment dla
formacji dokonuje się w jej poglądach między rokiem 1797 a 1800. Dla
17 Berefelt, op. cit., s. 39.
18 W. H. W a c k e n r o d e r, Herzenergiessungen eines kunstliebenden Kloster-
bruders, [w:] tegoż, Werke und Briefe, Berlin b.r.w., s. 70.
J0 Ibidem, s. 70 n.
T. ŻUCHOWSKI
estetycznego jest zadaniem kłopotliwym i — jak wskazuje na to Berefelt
nie należy przeceniać jego roli — program Kosegartena można określić
następująco:
,,a) Piękno jest właściwością boską;
b) właściwość ta jest odzwierciedlana przez naturę;
c) piękno w sztuce jest paralelne do takiegoż w naturze;
d) przeżycie estetyczne jest równoznaczne z przeżyciem religijnym,
albowiem przeżycie piękna jest przeczuwaniem Boga;
e) uczucie to oko, którym człowiek ogląda to co piękne i to co bo-
skie” 17.
Zasady te wydają się bliskie poglądom artystów formacji pierw-
szej dekady. Nie określają jednak istotnych cech religii takiej, jaką wi-
działa formacja. Brak w nich wciąż owego rozmycia i wszechobecności
Boga w naturze. Wychodząc z oświeceniowego panteizmu formacja stwo-
rzyła naturę, która stała się nie tylko odbiciem boskim, ale samym
Stwórcą. Wackenroder patrząc na krajobraz widział jego boskość i czuł
się z nim związany i podbudowany wewnętrznie,
„(gdy patrzę na krajobraz)... so sehe ich eine eigne Welt Gottes vor mir...,
und fühle ich eine eigne Welt Gottes vor mir..., und fühle auf eigne Weise grosse
Dinge in meinem Innern sich erheben ...” 18
Tajemnica boska, która zawarta była w samym Bogu tkwiła w obrazie
natury — pejzażu. Wackenroder dokonuje utożsamienia pojęcia kraj-
obrazu i Boga. Oglądając krucyfiks doznaje tylko pozornie innych, ale
w rzeczy samej identycznych wrażeń, które opisuje identycznymi sło-
wami, wrażeń jak podczas eglądania krajobrazu.
„(gdy patrzę na krucyfiks) ... so sehe ich wiederum eine andre ganz eine Welt
Gottes vor mir ..., und fühle auf andre, eigne Weise sich grosse Dinge in meinem
Innern erheben” 19.
Bardzo częsty w malarstwie Friedricha motyw krzyża i pejzażu to
dwie alternatywne natury. Krucyfiks jest symbolem natury — jej hie-
roglifem. Obraz Friedricha przedstawiający krzyż na tle pejzażu unaocz-
nia dwoistość świata — symbolicznego i naturalnego. Friedrich dokonuje
jednoczesnego, podobnie jak Wackenroder, jakościowego zrównania tych
dwóch światów. Dzięki temu krajobraz mógł stać się obrazem boskim,
a więc zyskać cechy struktury kosmicznej. Ten przełomowy moment dla
formacji dokonuje się w jej poglądach między rokiem 1797 a 1800. Dla
17 Berefelt, op. cit., s. 39.
18 W. H. W a c k e n r o d e r, Herzenergiessungen eines kunstliebenden Kloster-
bruders, [w:] tegoż, Werke und Briefe, Berlin b.r.w., s. 70.
J0 Ibidem, s. 70 n.