DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Żuchowski, Tadeusz J.: O pojmowaniu religii przez formację artystów niemieckich pierwszej dekady XIX wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27013#0094
64
T. ŻUCHOWSKI
i powszechne, tego co wytworzone i nadane, postuluje zaś to, co pier-
wotne i naturalne. Z początkowych postulatów zjednoczenia religii i sztu-
ki34 pozostaje jedynie zależność, jaka istnieje między dwiema równo-
prawnymi wartościami. Z czasem ta pierwsza zacznie przeżywać kryzys,
natomiast sztuka oderwie się od niej i żerując na jej symbolice stanie
się religijną antytezą, antychrystem.
W pierwszej dekadzie ta więź jeszcze istnieje. W świadomości czło-
wieka nie zrodziła się myśl o zerwaniu z religią. Odrzucenie wiary, a po-
zostawienie całego myślenia hermetycznego i mistycznego pojawi się w
sposób programowy i kompleksowy dopiero w surrealizmie, W pierwszej
dekadzie religijna zawiłość jest widziana jako opozycja do klasycznej
oczywistości. Wszystko, co nie związane z pobożnością, odnoszone jest do
ateistycznego klasycyzmu, do szufladkowania i definiowania. Religia dla
formacji pierwszej dekady to ucieczka od oświeceniowej oczywistości.
Zadaniem formacji jest uratowanie religii; twórcy formacji ożywiają ją
i wzbogacają. W efekcie prowadzi to do tego, że religia staje się moral-
nym parawanem, pojęciem-zasłoną dla spekulacji kosmologiczno-mistycz-
nych i rewolucyjnych poglądów estetycznych. Formacja głosząc twór-
czość w imię religii uważała, że wszystko co tworzy winno religii pomóc,
w rzeczywistości wszystko co tworzyła miało cechy rozkładu wiary.
Wszystko co kiedyś odnosiło się z całą wyłącznością do problematyki bos-
kiej, teraz znajduje analogie w problematyce artystycznej 35. Manichejska
opozycja i böhmeowska walka dobra ze złem, symbolika światła, barw
i minerałów znajduje zastosowanie jednocześnie w sztuce i religii3S.
Wszelkie problemy są rozważane na płaszczyźnie filozoficznej, w wa-
runkach niemal sterylnych. Opozycja dobra i zła jest opozycją filozoficz-
ną, religijną i estetyczną; w trzeciej dekadzie stanie się opozycją spo-
łeczną. Trzecia dekada podważy niezmienność wartościowania dobra
i zła 37.
Hasła wypowiadane przez formację, odnoszące się do religii, związane
z myśleniem transcendentnym, ze średniowieczną mistyką, tworzenie wi-
34 Por. Tieck, Wackenroder, op. cit., s. 29: „...wo Kunst und Religion
sich vereinigen, aus ihren zusammenfliessenden Strömen oder schönste Lebenström
ergiesst. So wie aber diese zwey grossen göttlicher Wesen, die Religion und die
Kunst die besten Führerinen des Menschen für sein äusseres wirkliches Leben
sind ..por. Berefelt, op. cit., s. 65; S t r a c k, op. cit., s. 378 n.
35 Por. B e e n k e n, op. cit., s. 92; Strack, op. cit., s. 379, stwierdza, że świę-
ty nimb wokół sztuki znikł, a ona sama stała się aureolą.
36 Por. Novalis, Neue Fragmente, op. cit., s. 248: „Teufel und Gott sind die
Extreme, aus denen der Mensch entsteht...”; T r a e g e r, op. cit., s. 45, obfita bi-
bliografia w przypisach.
37 M. J a n i o n, op. cit., s. 401 nn.; W. Hofmann, Das irdische Paradies. Mo-
tive und Ideen des 19. Jahrhunderts, (wyd. 2) München 1974, si. 146 nn.
T. ŻUCHOWSKI
i powszechne, tego co wytworzone i nadane, postuluje zaś to, co pier-
wotne i naturalne. Z początkowych postulatów zjednoczenia religii i sztu-
ki34 pozostaje jedynie zależność, jaka istnieje między dwiema równo-
prawnymi wartościami. Z czasem ta pierwsza zacznie przeżywać kryzys,
natomiast sztuka oderwie się od niej i żerując na jej symbolice stanie
się religijną antytezą, antychrystem.
W pierwszej dekadzie ta więź jeszcze istnieje. W świadomości czło-
wieka nie zrodziła się myśl o zerwaniu z religią. Odrzucenie wiary, a po-
zostawienie całego myślenia hermetycznego i mistycznego pojawi się w
sposób programowy i kompleksowy dopiero w surrealizmie, W pierwszej
dekadzie religijna zawiłość jest widziana jako opozycja do klasycznej
oczywistości. Wszystko, co nie związane z pobożnością, odnoszone jest do
ateistycznego klasycyzmu, do szufladkowania i definiowania. Religia dla
formacji pierwszej dekady to ucieczka od oświeceniowej oczywistości.
Zadaniem formacji jest uratowanie religii; twórcy formacji ożywiają ją
i wzbogacają. W efekcie prowadzi to do tego, że religia staje się moral-
nym parawanem, pojęciem-zasłoną dla spekulacji kosmologiczno-mistycz-
nych i rewolucyjnych poglądów estetycznych. Formacja głosząc twór-
czość w imię religii uważała, że wszystko co tworzy winno religii pomóc,
w rzeczywistości wszystko co tworzyła miało cechy rozkładu wiary.
Wszystko co kiedyś odnosiło się z całą wyłącznością do problematyki bos-
kiej, teraz znajduje analogie w problematyce artystycznej 35. Manichejska
opozycja i böhmeowska walka dobra ze złem, symbolika światła, barw
i minerałów znajduje zastosowanie jednocześnie w sztuce i religii3S.
Wszelkie problemy są rozważane na płaszczyźnie filozoficznej, w wa-
runkach niemal sterylnych. Opozycja dobra i zła jest opozycją filozoficz-
ną, religijną i estetyczną; w trzeciej dekadzie stanie się opozycją spo-
łeczną. Trzecia dekada podważy niezmienność wartościowania dobra
i zła 37.
Hasła wypowiadane przez formację, odnoszące się do religii, związane
z myśleniem transcendentnym, ze średniowieczną mistyką, tworzenie wi-
34 Por. Tieck, Wackenroder, op. cit., s. 29: „...wo Kunst und Religion
sich vereinigen, aus ihren zusammenfliessenden Strömen oder schönste Lebenström
ergiesst. So wie aber diese zwey grossen göttlicher Wesen, die Religion und die
Kunst die besten Führerinen des Menschen für sein äusseres wirkliches Leben
sind ..por. Berefelt, op. cit., s. 65; S t r a c k, op. cit., s. 378 n.
35 Por. B e e n k e n, op. cit., s. 92; Strack, op. cit., s. 379, stwierdza, że świę-
ty nimb wokół sztuki znikł, a ona sama stała się aureolą.
36 Por. Novalis, Neue Fragmente, op. cit., s. 248: „Teufel und Gott sind die
Extreme, aus denen der Mensch entsteht...”; T r a e g e r, op. cit., s. 45, obfita bi-
bliografia w przypisach.
37 M. J a n i o n, op. cit., s. 401 nn.; W. Hofmann, Das irdische Paradies. Mo-
tive und Ideen des 19. Jahrhunderts, (wyd. 2) München 1974, si. 146 nn.