DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Dąb-Kalinowska, Barbara: Rosyjskie malarstwo religijne w XIX wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27013#0139
ROSYJSKIE MALARSTWO RELIGIJNE
105
które wskazują na brak zrozumienia ortodoksyjnych zasad idei — to jed-
nak im kultura rosyjska zawdzięcza istnienie wielu ikon przez nich ura-
towanych. To ich znajomości i umiejętności odczytywania ikon zawdzię-
czają swoje powstanie pierwsze naukowe opracowania malarstwa ikono-
wego. Starowierzy byli tymi, którzy ochraniali gromadzone przez siebie
ikony w okresie, gdy zarówno władza cerkiewna, jak i państwowa oka-
zywała wobec nich zupełną obojętność. Dla starowierów ideałem pozo-
stała Ruś przedpiotrowa, Ruś sprzed reformy Nikona, ale dla nich, ży-
jących w XIX wieku, nie było to sztuczne kopiowanie przeszłości, ale
kontynuacja określonych poglądów i mentalności, określonego sposobu
życia. Natomiast dla słowianofilów gloryfikujących XVII-wieczną Ruś
był to jedynie kostium nałożony na całkowicie zeuropeizowany kościec.
Niemniej wydaje się, że zarówno starowierzy, jak i słowianofile, pierwsi
przez wierność staroruskiej tradycji religijnej, drudzy przez manifesta-
cyjne odwoływanie się do przeszłości, zainteresowanie problemami wia-
ry prawosławnej i jej źródłami przyczynili się nie tylko do zachowania
i ujawnienia reliktów kultury ruskiej, ale także do odrodzenia życia du-
chowego Rosić
W końcu XIX wieku pojawiło się w Rosji wiele rozpraw traktujących
o malarstwie religijnym. Ich powstanie było wynikiem właśnie „renesan-
su duchowego”, gwałtownego wybuchu i rozkwitu filozofii religijnej, u
podstaw którego leżała twórczość Dostojewskiego i Sołowiowa. W czasie,
gdy palącymi problemami stało się zarówno uznanie religii za wartość
nadrzędną, odwoływanie się do źródeł wiary prawosławnej, krytyka a
zarazem adaptacja poglądów słowianofilów, gdy „wszystkie historyczne
i kulturowe problemy Rosji ześrodkowują się na prawosławiu, a idea
prawosławnej kultury opanowuje myślicieli”, problem malarstwa sakral-
nego rozumianego jako problem religijny musiał się pojawić67. Jak pi-
sał bowiem W. I. Scherwood „duchowo-historyczne malarstwo w Rosji sta-
nowi najistotniejszą potrzebę narodu”6S. W praktycznych wskazaniach
dla twórców to odrodzenie malarstwa sakralnego sprowadzało się do
swoistego połączenia narodowych elementów ze wskazaniami cerkwi, do
„jedności cudownego wyrazu z życiową prawdą”. Cel, jaki stawiano
przed artystami to wyrażenie „jasno określonej idei poprzez prawdziwą
formę, przy zachowaniu piękności linii, formy, światłocienia i koloru” 69.
Artystą, który miał zrealizować w swojej twórczości ten ideał, który we-
dług oceny współczesnych mu odrodził cerkiewne malarstwo, był W. Was-
57 W. Krzemień, Filozofia w cieniu prawosławia, Warszawa 1979, s. 20; S..
Morawski, Prawosławie i filozofia, Odra 1981, nr 10, s. 67 - 70.
68 W. I. S e r v u d, Opyt issledovanija zakonov iskusstva, Russkoe obozrenie^
T. 29, 1894 sentjabr, s. 275.
105
które wskazują na brak zrozumienia ortodoksyjnych zasad idei — to jed-
nak im kultura rosyjska zawdzięcza istnienie wielu ikon przez nich ura-
towanych. To ich znajomości i umiejętności odczytywania ikon zawdzię-
czają swoje powstanie pierwsze naukowe opracowania malarstwa ikono-
wego. Starowierzy byli tymi, którzy ochraniali gromadzone przez siebie
ikony w okresie, gdy zarówno władza cerkiewna, jak i państwowa oka-
zywała wobec nich zupełną obojętność. Dla starowierów ideałem pozo-
stała Ruś przedpiotrowa, Ruś sprzed reformy Nikona, ale dla nich, ży-
jących w XIX wieku, nie było to sztuczne kopiowanie przeszłości, ale
kontynuacja określonych poglądów i mentalności, określonego sposobu
życia. Natomiast dla słowianofilów gloryfikujących XVII-wieczną Ruś
był to jedynie kostium nałożony na całkowicie zeuropeizowany kościec.
Niemniej wydaje się, że zarówno starowierzy, jak i słowianofile, pierwsi
przez wierność staroruskiej tradycji religijnej, drudzy przez manifesta-
cyjne odwoływanie się do przeszłości, zainteresowanie problemami wia-
ry prawosławnej i jej źródłami przyczynili się nie tylko do zachowania
i ujawnienia reliktów kultury ruskiej, ale także do odrodzenia życia du-
chowego Rosić
W końcu XIX wieku pojawiło się w Rosji wiele rozpraw traktujących
o malarstwie religijnym. Ich powstanie było wynikiem właśnie „renesan-
su duchowego”, gwałtownego wybuchu i rozkwitu filozofii religijnej, u
podstaw którego leżała twórczość Dostojewskiego i Sołowiowa. W czasie,
gdy palącymi problemami stało się zarówno uznanie religii za wartość
nadrzędną, odwoływanie się do źródeł wiary prawosławnej, krytyka a
zarazem adaptacja poglądów słowianofilów, gdy „wszystkie historyczne
i kulturowe problemy Rosji ześrodkowują się na prawosławiu, a idea
prawosławnej kultury opanowuje myślicieli”, problem malarstwa sakral-
nego rozumianego jako problem religijny musiał się pojawić67. Jak pi-
sał bowiem W. I. Scherwood „duchowo-historyczne malarstwo w Rosji sta-
nowi najistotniejszą potrzebę narodu”6S. W praktycznych wskazaniach
dla twórców to odrodzenie malarstwa sakralnego sprowadzało się do
swoistego połączenia narodowych elementów ze wskazaniami cerkwi, do
„jedności cudownego wyrazu z życiową prawdą”. Cel, jaki stawiano
przed artystami to wyrażenie „jasno określonej idei poprzez prawdziwą
formę, przy zachowaniu piękności linii, formy, światłocienia i koloru” 69.
Artystą, który miał zrealizować w swojej twórczości ten ideał, który we-
dług oceny współczesnych mu odrodził cerkiewne malarstwo, był W. Was-
57 W. Krzemień, Filozofia w cieniu prawosławia, Warszawa 1979, s. 20; S..
Morawski, Prawosławie i filozofia, Odra 1981, nr 10, s. 67 - 70.
68 W. I. S e r v u d, Opyt issledovanija zakonov iskusstva, Russkoe obozrenie^
T. 29, 1894 sentjabr, s. 275.