Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (3.1986)

114

P. PIOTROWSKI

Z kolei Kandinsky nie stawiał tak wyraźnej cezury między stosowa-
niem przedmiotu w obrazie i jego eliminacją. Twierdził, że forma i kolor
są „zewnętrzną powłoką” świata, są uzewnętrznieniem jego wewnętrzne-
go brzmienia. Każda rzecz, każdy przedmiot znajdujący się we wszech-
świecie, ma swój wewnętrzny dźwięk, który przejawia się przez formę
i kolor. Są jednak dwie drogi prowadzące do jego odkrycia: droga „Wiel-
kiej Abstrakcji” oraz droga „Wielkiej Realistyki” 12. Obie dążą do jed-
nego celu, ale jakby z różnych punktów wyjścia. Dla pierwszej jest to
forma i kolor, dla drugiej przedmiot. Jednakże w ostatecznym rachunku
punkt wyjścia nie ma większego znaczenia. W „abstrakcji” bowiem nie
formy są ważne, lecz ich wewnętrzne „dźwięki”, w „realistyee” zaś nie
przedmiot odgrywa zasadniczą rolę, lecz jego wewnętrzny ton. Kandinsky
zatem w zasadzie ignoruje spór między „abstrakcją” a „realizmem” twier-
dząc, iż oba sposoby ekspresji są wewnętrznie równe. Wyboru zaś doko-
nuje sam artysta. On musi wiedzieć, która z dróg bardziej mu odpo-
wiada.
„Wielka Abstrakcja” i „Wielka Realistyka” to dwa bieguny działal-
ności artystycznej. Między nimi jednak istnieje wiele kombinacji „ab-
strakcyjnego koloru” i „form naturalnych” prowadzących do napięć
o różnej wymowie emocjonalnej. Artysta podaje przykłady: „czerwo-
nego konia”, „czerwonego nieba”, „czerwonego drzewa” etc. 13. Wynika
z tego, że Kandinsky mówiąc o „realistyee” nie ma na myśli przetranspo-
nowywania w obrazie porządku natury, a jedynie zachowanie przed-
miotu podporządkowanego jednak celom nadrzędnym, wyrazowi okre-
ślonych treści. W malarstwie — zdaniem artysty — rezygnacja z przed-
miotu nie jest konieczna. Ma on bowiem, niezależnie od formy i koloru,
sam w sobie potencjalną moc „wprawiania duszy ludzkiej w wibrację”.
Stąd też wybór motywu zaczerpniętego z rzeczywistości ma duże zna-
czenie, gdyż jego wewnętrzne brzmienie musi współtworzyć całość kom-
pozycji wizualnej. Sam artysta, jak wiadomo, skłaniał się ku drugiemu
rozwiązaniu. W jego twórczości „szala opadła na korzyść czystej abstrak-
cji” 14. Kandinsky utrzymywał bowiem, że naturalne formy ograniczają
jednak w praktyce pełen wyraz treści wewnętrznych. Trzeba zatem
z nich zrezygnować, a na ich miejsce stosować „formy czyste”.
solutu por. K. Malevich, From Cubism and Futurism to Suprematism, [w:] K.
Malevich, Essays..., s. 19-41, oraz tegoż, On New Systems in Art, ibidem, s.
83 - 119.
12 W. Kandinsky, Zagadnienie formy, tł. A. Leo, ,[w:] Brzask epoki. W
walce o nową sztukę, pod red. J. Hulewicza, t. I 01017-10119), Poznań 192.0, s.
95 - 104.
13 W. Kandinsky, Du spirituel..., op. cit., s. 151 - 155.
14 W. Grohmann, Wassily Kandinsky. Leben und Werk. Köln 1958, s. 90'..