Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (3.1986)

AUTONOMIA, SYMBOL, UTOPIA

123

Zgodnie z tymi założeniami malarze futuryści głosili, iż pragną
„przedstawiać i sławić życie codzienne, nieustannie i gwałtownie prze-
twarzane przez zwycięską naukę” 36. Nie inaczej formułowali swe hasła
futuryści rosyjscy, a następnie — częściowo — konstruktywiści, czy
z drugiej strony dadaiści, których manifest rozpoczyna się słowami:
„Sztuka pod względem techniki i kierunku zależy od czasu, w którym żyje,
a artyści są wytworami epoki. Najwyższą sztuką będzie ta, która w swej treści
myślowej odzwierciedla tysięczne problemy epoki, sztuka, o której da się stwier-
dzić, że ulegała wstrząsom ostatnich tygodni, ta, która wciąż na nowo skupia swoje
■członki pod ciosami ostatniego dnia” 37.
Nie trzeba daleko szukać, aby potwierdzić w praktyce artystycznej
gloryfikację nowoczesności zawartą w cytowanych manifestach „expres-
.sis verbis” i wykazać, iż motyw ten był powszechny. Wystarczy odwo-
łać się do niemieckich i radzieckich fotomontaży lat dwudziestych, do
projektów Bauhausu, do przedmiotu-odpadu w collage’ach Schwittersa,
do teorii psychoanalizy leżącej u podstaw twórczości surrealistów, do
dadaistycznych koncertów i spektakli.
Wraz z mitologią nowoczesności, awangarda formułuje nowy mit
człowieka. Jednostka ludzka zostaje pozbawiona swej indywidualności.
Człowiek przyszłości — to „człowiek zwielokrotniony”, utożsamiony
z masą, stanowiący cząstkę tłumu, funkcjonujący w społeczeństwie jako
jedno z ogniw wielkiej maszyny, pozbawiony uczuć, słabości i huma-
nistycznej etyki. „Człowiek rozwija się w maszynę, a maszyna w czło-
wieka” •— twierdzili futuryści38.
Awangarda była więc w pewnym stopniu ahumanistyczna. Ortega
y Gasset pojmował ten problem jako brak zainteresowania sztuki „rze-
czami ludzkimi”, codziennością człowieka, jego problemami, realnością
życia etc. Twórczość artystyczna miała być aktem „dehumanizacji”.
„Artysta” z kolei przez hiszpańskiego filozofa pojmowany był jako „za-
wodowiec”, który nie jest związany ze sztuką emocjonalnie a profesjo-
nalnie, widzi jej problemy w kategoriach artystycznych, analizuje a nie
przeżywa39. Spośród współczesnych autorów problem antyhumanizmu
awangardy rozwija m.in. Marc Le Bot. Pisze on, że awangarda występuje
przeciwko tradycyjnym wartościom, przeciwko imponderabiliom. Odrzu-

36 U. Boccioni, G. Balia, C. Carrä, L. Russolo, G. Severin i,
Manifest malarzy futurystów, [w:] Artyści o sztuce..., op. cii 150.
37 Manifest dadaistyczny, [w:] Artyści o sztuce ..., op. cit., 292.
38 Ch. Baumgart h, Futuryzm, Warszawa 1978, s. 234.
39 J. Ortega y Gasset, Dehumanizacja sztuki, [w:] tegoż, Dehumanizacja
sztuki i inne eseje, oprać. S. Cichowicz, Warszawa 1980, s. 278 - 322.