DOI Heft:
Przekłady
DOI Artikel:Bätschmann, Oskar; Labuda, Adam S. [Übers.]: Historia sztuki na przejściu od ikonologii do hermeneutyki
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.27013#0201
OD IKONOLOGII DO HERMENEUTYKI
165
o dualizm intencjonalny, mianowicie o to, jakie znaczenie przekazuje sa-
mo znaczone przez zmysłowy nośnik, gdy zastępuje coś innego, pojęcie
albo tekst. Panofsky łączy obie te analizy i wydobyte przez nie znacze-
nie nazywa phenomenal. Natomiast ostatnia i najwyższa warstwa, in-
terpretacja ikonologiczna, jest syntezą i dąży do ujawnienia „ostatecznej,
istotności treści”, intrinsic meaning or content26. Przeciwieństwo zna-
czenia i treści odnosi się również do autora dzieła: podczas gdy znaczenie
jest stale znaczeniem zamierzonym, treść tkwi poza świadomymi zamia-
rami twórcy i jest ona, wedle słów Panofsky’ego, „mimowolnym i bez-
wiednym objawem podstawowego stosunku do świata, który jest cha-
rakterystyczny w równej mierze dla pojedynczego twórcy, danej epoki,
danego narodu, danej wspólnoty” 27.
W wersji z 1932 r. Panofsky otwiera dyskusję o tym ostatnim spo-
sobie wykładni słowami Heideggera, które pochodzą z jego interpretacji
Kanta z 1929 r. Wedle tych słów, zadaniem interpretacji nie jest oddawa-
nie tego, co zostało wyraźnie powiedziane, lecz tego, co ponad wyraźnymi
sformułowaniami zostaje ujawnione, co „jako jeszcze niewypowiedziane
przez powiedziane zostaje wydobyte na jaw”28. Przypomina to topos
hermeneutyczny, że powinno się rozumieć autora lepiej, aniżeli on sam
siebie rozumiał. Kant nie widział w tej formule niczego niezwykłego,
gdyż przed potomnymi otwierają się możliwości porównywania i wni-
kania w sprzeczności autora; Schleiermacher pojmował ją jako „wyższe
rozumienie wewnętrznego postępowania poety i innych artystów mowy”,
tj. genezy dzieła; Dilthey wreszcie widzi w powyższej formule ostatecz-
ny cel postępowania hermeneutycznego i „nieuchronną konsekwencję
teorii o tworzeniu nieświadomym” 29.
26 E. Panofsky, Inhaltsdeutung, op. eit., s. 93; Iconography and Iconology
(por. p. 22), s. 53.
27 E. Panofsky, Inhaltsdeutung, op. cit., s. 93.
28 M. Heidegger, Kant und das Problem der Metaphysik, Bonn 1929, s. 129
i n. Heidegger powołuje się na tekst Kanta z 1790 r. „Über eine Entdeckung, nach
der alle neue Kritik der reinen Vernunft durch eine ältere entbehrlich gemacht
werden soll”. Nie możemy wnikać, czy zamiar Heideggera pozostaje w zgodzie z
postulatem Kanta, by nie wiązać się ze słowem, ale spoglądać na to, co autor chciał
powiedzieć, czy raczej przywołuje szeroko niegdyś rozpowszechnioną maksymę,
aby poszukiwać za wypowiedzią tego, co autor chciał „właściwie” powiedzieć. Za-
strzeżenia Panofsky’ego nie wobec Heideggera definicji interpretacji, lecz co do jej
przeprowadzania opierają się na E. Cassirer, Kant und das Problem der Meta-
physik. Bemerkungen zu Martin Heideggers Kant-Interpretation, Kant-Studien,
1'9I3'1, 3IS, s. 1 - 26.
29 I. Kant, Kritik der reinen Vernunft, B. 370; F. D. Schleiermacher,
Über den Begriff der Hermeneutik mit Bezug auf F. A. Wolfs Andeutungen und
Asts Lehrbuch ((1829), w: tenże, Hermeneutik, op. cit., wyd. Kimmerle, s. 138,
wyd. Frank, s. 324 n.; W. Dilthey, Die Entstehung der Hermeneutik, op. cit..
165
o dualizm intencjonalny, mianowicie o to, jakie znaczenie przekazuje sa-
mo znaczone przez zmysłowy nośnik, gdy zastępuje coś innego, pojęcie
albo tekst. Panofsky łączy obie te analizy i wydobyte przez nie znacze-
nie nazywa phenomenal. Natomiast ostatnia i najwyższa warstwa, in-
terpretacja ikonologiczna, jest syntezą i dąży do ujawnienia „ostatecznej,
istotności treści”, intrinsic meaning or content26. Przeciwieństwo zna-
czenia i treści odnosi się również do autora dzieła: podczas gdy znaczenie
jest stale znaczeniem zamierzonym, treść tkwi poza świadomymi zamia-
rami twórcy i jest ona, wedle słów Panofsky’ego, „mimowolnym i bez-
wiednym objawem podstawowego stosunku do świata, który jest cha-
rakterystyczny w równej mierze dla pojedynczego twórcy, danej epoki,
danego narodu, danej wspólnoty” 27.
W wersji z 1932 r. Panofsky otwiera dyskusję o tym ostatnim spo-
sobie wykładni słowami Heideggera, które pochodzą z jego interpretacji
Kanta z 1929 r. Wedle tych słów, zadaniem interpretacji nie jest oddawa-
nie tego, co zostało wyraźnie powiedziane, lecz tego, co ponad wyraźnymi
sformułowaniami zostaje ujawnione, co „jako jeszcze niewypowiedziane
przez powiedziane zostaje wydobyte na jaw”28. Przypomina to topos
hermeneutyczny, że powinno się rozumieć autora lepiej, aniżeli on sam
siebie rozumiał. Kant nie widział w tej formule niczego niezwykłego,
gdyż przed potomnymi otwierają się możliwości porównywania i wni-
kania w sprzeczności autora; Schleiermacher pojmował ją jako „wyższe
rozumienie wewnętrznego postępowania poety i innych artystów mowy”,
tj. genezy dzieła; Dilthey wreszcie widzi w powyższej formule ostatecz-
ny cel postępowania hermeneutycznego i „nieuchronną konsekwencję
teorii o tworzeniu nieświadomym” 29.
26 E. Panofsky, Inhaltsdeutung, op. eit., s. 93; Iconography and Iconology
(por. p. 22), s. 53.
27 E. Panofsky, Inhaltsdeutung, op. cit., s. 93.
28 M. Heidegger, Kant und das Problem der Metaphysik, Bonn 1929, s. 129
i n. Heidegger powołuje się na tekst Kanta z 1790 r. „Über eine Entdeckung, nach
der alle neue Kritik der reinen Vernunft durch eine ältere entbehrlich gemacht
werden soll”. Nie możemy wnikać, czy zamiar Heideggera pozostaje w zgodzie z
postulatem Kanta, by nie wiązać się ze słowem, ale spoglądać na to, co autor chciał
powiedzieć, czy raczej przywołuje szeroko niegdyś rozpowszechnioną maksymę,
aby poszukiwać za wypowiedzią tego, co autor chciał „właściwie” powiedzieć. Za-
strzeżenia Panofsky’ego nie wobec Heideggera definicji interpretacji, lecz co do jej
przeprowadzania opierają się na E. Cassirer, Kant und das Problem der Meta-
physik. Bemerkungen zu Martin Heideggers Kant-Interpretation, Kant-Studien,
1'9I3'1, 3IS, s. 1 - 26.
29 I. Kant, Kritik der reinen Vernunft, B. 370; F. D. Schleiermacher,
Über den Begriff der Hermeneutik mit Bezug auf F. A. Wolfs Andeutungen und
Asts Lehrbuch ((1829), w: tenże, Hermeneutik, op. cit., wyd. Kimmerle, s. 138,
wyd. Frank, s. 324 n.; W. Dilthey, Die Entstehung der Hermeneutik, op. cit..