DOI Heft:
Przekłady
DOI Artikel:Bätschmann, Oskar; Labuda, Adam S. [Übers.]: Historia sztuki na przejściu od ikonologii do hermeneutyki
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.27013#0203
OD IKONOLOGIl DO HERMENEUTYKI
167
na uchwyceniu „homologii” w różnych wytworach ducha, i interpretację
(Deutung), jeśli oświetla ona wytwór ducha z innej strony, nie zaś wyjaś-
nianie w sensie wyjaśniania przyczynowego33. Panofsky podejmuje te
twierdzenia, co uwidacznia najlepiej fakt, że ostateczny cel interpretacji
upatruje w uchwyceniu i ukazaniu wszelkich istotnych treściowych i for-
malnych czynników dzieła jako „dokumentu” jednolitego sensu świato-
poglądu, zatem w uchwyceniu „homologii” 34.
W jakiej mierze „interpretacja” (Deutung) w sensie Mannheima i Pa-
nofsky’ego jest interpretacją, która wydobywa na jaw niewypowiedzia-
ne? Linia podziału, rozgraniczająca „wyjaśnianie” Panofsky’ego i Mann-
heima nie jest zbyt wyraźna 35. W rzeczy samej, zarówno interpretacja
(Deutung) sensu istotnego, jak i wyjaśnianie, wychodzą od faktu, od tego
co jest. Interpretacja (Deutung) sensu istotnego stanowi uzupełnienie od-
czytania i zrozumienia znaczenia, które tworzą tu fakt; interpretację tę
określilibyśmy dzisiaj jako ąuasi-wyjaśnianie, które w odróżnieniu do
wyjaśniania nie tropi ani praw ogólnych, ani poprzedzających uwarun-
kowań, ale pyta o motywy i nieświadome stosowanie reguł historyczne-
go zachowania 36. Nie wolno nie docenić doniosłości, jaką dla nauki o sztu-
ce ma to ujęcie rozumienia i ąuasi-wyjaśniania jako komplementarnej
procedury poznawczej; tym bardziej, że teoria Panofsky’ego odróżnia się
od współczesnych mu i nowszych koncepcji teoretycznych w historii sztu-
ki tym, że docenia konieczność tego powiązania 37. Jeśli jednak stosunek
•'3 Ibidem, s. 21712, Mannheim słusznie odcina się od wyjaśniania duchowo-histo-
rycznego.
34 E. Panofsky, Inhaltsdeutung, op. cit., s. 93 n.
35 E. Panofsky, Der Begriff des Kunstwollens (1920), w: Aufsätze, op, cit.,
s. 33 -47 używa w sposób równoważny „interpretacji historyczno-znaczeniowej” i
„historyczno-znaczeniowego wyjaśniania”, odrzuca natomiast „wyjaśnianie gene-
tyczne”. Mannheim powołuje się w swej pracy na ten artykuł Panofsky’ego jako
przykład ujęcia „sensu dokumentarnego” (obok „woli artystycznej” Riegla, „świato-
poglądu” Diltheya, „ducha” Maxa Webera itd.). E. Panofsky wymienia pracę
Mannheima po raz pierwszy w .swym artykule z 1925 Uber das Verhältnis der
Kunstgeschichte zur Kunsttheorie, w: Aufsätze, op. cit., s. 49 - 75, utrzymuje tu
jednak pojęcie „woli artystycznej” i zastępuje je dopiero w Inhaltsdeutung przez
mannheiimowskie pojęcia „sensu dokumentarnego” albo „sensu istotnego’'’.
£(i Na temat ąuasi-wyjaśniania por. K. O. Apel, Transformation der Philoso-
phie, w: tenże, Transformation der Philosophie, Bd. I: Sprachanałytik, Semiotik.
Hermeneutik, Frankfurt am M. 1973, s. 52 nn.
37 Literatura na temat rozumienia i wyjaśniania jest obfita, por. Heinrich,
Bibliographie, op. cit., szp. 8i9 - 10>2; mniej jest prób przezwyciężenia wciąż oddzia-
łującej formuły Diltheya: „przyrodę wyjaśniamy, życie duchowe rozumiemy” por.
W. D i 11 h e y, Ideen über eine beschreibende und zergliedernde Psychologie (1894),
w: Gesammelte Schriften, op. cit., t. 5, s. 144. Por. natomiast wywody P. R i c o e-
u r, Geschichte und Wahrheit, München 1974, s. 39 in. i opracowanie tego problemu
przez A p e 1 a, Transformation der Philosophie (por. p. 36), Bd. I i Bd. II.
167
na uchwyceniu „homologii” w różnych wytworach ducha, i interpretację
(Deutung), jeśli oświetla ona wytwór ducha z innej strony, nie zaś wyjaś-
nianie w sensie wyjaśniania przyczynowego33. Panofsky podejmuje te
twierdzenia, co uwidacznia najlepiej fakt, że ostateczny cel interpretacji
upatruje w uchwyceniu i ukazaniu wszelkich istotnych treściowych i for-
malnych czynników dzieła jako „dokumentu” jednolitego sensu świato-
poglądu, zatem w uchwyceniu „homologii” 34.
W jakiej mierze „interpretacja” (Deutung) w sensie Mannheima i Pa-
nofsky’ego jest interpretacją, która wydobywa na jaw niewypowiedzia-
ne? Linia podziału, rozgraniczająca „wyjaśnianie” Panofsky’ego i Mann-
heima nie jest zbyt wyraźna 35. W rzeczy samej, zarówno interpretacja
(Deutung) sensu istotnego, jak i wyjaśnianie, wychodzą od faktu, od tego
co jest. Interpretacja (Deutung) sensu istotnego stanowi uzupełnienie od-
czytania i zrozumienia znaczenia, które tworzą tu fakt; interpretację tę
określilibyśmy dzisiaj jako ąuasi-wyjaśnianie, które w odróżnieniu do
wyjaśniania nie tropi ani praw ogólnych, ani poprzedzających uwarun-
kowań, ale pyta o motywy i nieświadome stosowanie reguł historyczne-
go zachowania 36. Nie wolno nie docenić doniosłości, jaką dla nauki o sztu-
ce ma to ujęcie rozumienia i ąuasi-wyjaśniania jako komplementarnej
procedury poznawczej; tym bardziej, że teoria Panofsky’ego odróżnia się
od współczesnych mu i nowszych koncepcji teoretycznych w historii sztu-
ki tym, że docenia konieczność tego powiązania 37. Jeśli jednak stosunek
•'3 Ibidem, s. 21712, Mannheim słusznie odcina się od wyjaśniania duchowo-histo-
rycznego.
34 E. Panofsky, Inhaltsdeutung, op. cit., s. 93 n.
35 E. Panofsky, Der Begriff des Kunstwollens (1920), w: Aufsätze, op, cit.,
s. 33 -47 używa w sposób równoważny „interpretacji historyczno-znaczeniowej” i
„historyczno-znaczeniowego wyjaśniania”, odrzuca natomiast „wyjaśnianie gene-
tyczne”. Mannheim powołuje się w swej pracy na ten artykuł Panofsky’ego jako
przykład ujęcia „sensu dokumentarnego” (obok „woli artystycznej” Riegla, „świato-
poglądu” Diltheya, „ducha” Maxa Webera itd.). E. Panofsky wymienia pracę
Mannheima po raz pierwszy w .swym artykule z 1925 Uber das Verhältnis der
Kunstgeschichte zur Kunsttheorie, w: Aufsätze, op. cit., s. 49 - 75, utrzymuje tu
jednak pojęcie „woli artystycznej” i zastępuje je dopiero w Inhaltsdeutung przez
mannheiimowskie pojęcia „sensu dokumentarnego” albo „sensu istotnego’'’.
£(i Na temat ąuasi-wyjaśniania por. K. O. Apel, Transformation der Philoso-
phie, w: tenże, Transformation der Philosophie, Bd. I: Sprachanałytik, Semiotik.
Hermeneutik, Frankfurt am M. 1973, s. 52 nn.
37 Literatura na temat rozumienia i wyjaśniania jest obfita, por. Heinrich,
Bibliographie, op. cit., szp. 8i9 - 10>2; mniej jest prób przezwyciężenia wciąż oddzia-
łującej formuły Diltheya: „przyrodę wyjaśniamy, życie duchowe rozumiemy” por.
W. D i 11 h e y, Ideen über eine beschreibende und zergliedernde Psychologie (1894),
w: Gesammelte Schriften, op. cit., t. 5, s. 144. Por. natomiast wywody P. R i c o e-
u r, Geschichte und Wahrheit, München 1974, s. 39 in. i opracowanie tego problemu
przez A p e 1 a, Transformation der Philosophie (por. p. 36), Bd. I i Bd. II.