Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (4.1990)

38

E. HORNOWSKA

wia zrozumienie jej miejsca w życiu i sztuce autora Nienasycenia ł. Jego zdjęcia, jako
jeden z wielu „śladów” pozostawionych w materii świata, wymagają odwołania się do
Teorii Czystej Formy, tak samo zresztą, jak malarstwo, dramat i powieść „demonicz-
nego” zakopiańczyka.

Witkacy był bardzo płodnym teoretykiem. Jednak w całym zespole jego rozpraw
estetycznych, odczytów i tekstów polemicznych nie odnaleziono ani jednego, który
miałby za główny temat lcrytykę bądź omówienie fotografii jako medium artystyczne-
go. Nie znaczy to oczywiście, że fotografia jest przez Witkacego-teoretyka starannie
i konsekwentnie omijana. Wielokrotnie pojawia się w jego rozważaniach, ale wy-
łącznie jako przykład, do którego autor odwołuje się omawiając inne zagadnienia,
nigdy zaś jako przedmiot odrębnej analizy. W tych dygresjach jego stanowisko zaj-
mowane wobec fotografii jest wyraźnie widoczne, mimo że nigdzie nie było programo-
wo sformułowane. Witkacy konsekwentnie podtrzymywał je przez całe życie, od
pierwszych aż do ostatnich wypowiedzi. Na ich podstawie można stwierdzić, że
fotografia w jego ujęciu stanowiła zaprzeczenie Czystej Sztuki i z tego powodu nie
była godna osobnego, pogłębionego studium teoretycznego. W bardzo rozbudowanej
teorii Czystej Formy została zepchnięta na margines i umieszczona niżej niż ma-
larstwo i dramat fa właściwie teatr jako sztuka o działaniu panzmysłowym), a nawet
niż powieść, która jako „zabrudzona życiowo” nie miała prawa pretendować do
miana Sztuki Czystej. Fotografia pozostawała w tyle również za poezją i rzeźbą,
które — przy wielkich oporach ze strony twórcy teorii — ledwie zmieściły się w jej
granicach. Zastrzeżenia wobec nich wysuwane dotyczyły wyłącznie niemożności bez-
pośredniego i całościowego oddziaływania na odbiorcę, co było istotnym warunkiem

1 Dotychczas problem ten był podejmowany w wymienionych poniżej tekstach. Są to
następujące artykuły (nie uwzględniono przedruków): U. Czartoryska, Witkacy w zwierciadle
fotografii, „Fotografia” 1972, nr 5; taże, A propos fotografii Witkiewicza, w: Cahier Witkiewicz.
Actes du colloąue international „Witkiewicz” de Bruxelles, Novembre 1981, red. et trad. A. van
Crugten, Lausanne 1982; taże, O fotografiach Stanislawa Ignacego Witkiewicza, w: Co robić po
kubizmie? Studia o sztuce europejskiej pierwszej polowy XX wieku, red. J. Malinowski, Kra-
ków — Wrocław 1984, s. 239 - 255; E. Franczak, S. Okołowicz, Witkacego portret wielo-
krotny, „Perpektywy” 1980, 15 luty; ci sami, Portret wielokrotny Witkacego, w: Cahier Witkiewicz
(op. cit.); M. Giżycki, Nieznane fotografie Witkacego, „Literatura” 1980, nr 6; tenże, Wielość
w jedności, w: Nowa twarz Witkacego. „Projekt” 1980, nr 1, s. 3 - 5; G. Musiał, Stanislaw Ignacy
Witkiewicz — świadomośt obrazu czy obraz świadomości, „Fotografia” 1979, nr 3, s. 29 - 32;
S. Okołowicz, Nieznanapasja, w: Nowa twarz Witkacego... (op. cit.), s. 6 - 9; P. Piotrowski,
Demoniczny fotograf, „Teksty” 1980, nr 2, s. 171 - 178. Opracowania poświęcone całości twór-
czości plastycznej Witkacego, w tym również fotografii: P. Piotrowski, Stanislaw Ignacy Witkie-
wićz, Warszawa 1989; W. Sztaba, Gra ze sztuką. O twórczości Stanislawa Ignacego Witkiewicza,
Kraków 1982. Katalogi wystaw, na których prezentowane były m.in. fotografie Witkacego,
zawierające przedruki wymienionych wyżej tekstów: Hommage a Stanisław Ignacy Witkiewicz,
Dusseldorf, Stadtische Kunsthalle, 25 Aprił— 1 Juni 1980; PresencesPolonais. Centre George Pom-
pidou, Paris, 23 juin - 26 septembre 1983; Stanisław Ignacy Witkiewicz. Fotografie, Muzeum
Sztuki w Łodzi, czerwiec - wrzesień 1979; Stanisław Ignacy Witkiewicz 1885 - 1939. Małarstwo —
Fotografia — Rysunek — Firma Portretowa, Muzeum Narodowe w Krakowie 1980.