DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Poprzęcka, Maria: Język historii sztuki a język polityki
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28097#0116
92
M. POPRZĘCKA
mechanicznie przejmowana tradycja dziewiętnastowiecznego pozytywizmu), jak też
w nieświadomym systemie wartości, odziedziczonym z kolei po renensansowym neo-
platonizmie 6. Ernst Gombrich uporczywie i od lat przestrzega historyków sztuki
przed (także najczęściej nieświadomym) ciążeniem heglowskiej koncepcji historii 7.
Innych niepokoi bezradność akademickiej historii sztuki wobec zjawisk sztuki współ-
czesnej 8. Kilka lat ternu Jan B ;ałostocki, pisząc o kryzysie historii sztuki, próbował
pogrupować krytyczne opinie na jej ternat. Dotyczą one głównie teoretycznych nie-
dostatków dyscypliny, braku precyzji pojęciowej, utraty zdolności wartościowania,
wreszcie oderwania sztuki od życia i historii 9.
Do tych zastrzeżeń dochodzą wątpliwości związane z językiem, którym posługuje
się historia sztuki. Wysuwają je zarówno językoznawcy, jak historycy sztuki. Istota
sprawy zawarta jest w stwierdzeniu Emila Benveniste’a, że język jest interpretantem
wszystkich systemów semiotycznych. „Każda semiologia systemu niejęzykowego
musi się odwołać do pośrednictwa języka, a zatem rnoże istnieć jedynie w obrębie
semiologii języka i dzięki niej. Fakt, że język jest tutaj narzędziem, a nie przedmiotem
analizy niczego nie zmienia w tej sytuacji...” 10. W przeniesieniu na konkretny grunt
nauki o sztuce to samo stwierdza Lech Kalinowski: „nie ma innej możliwości konsty-
tuowania nauki o sztuce w jej wszystkich trzech zakresach: ogólnym, historycznym
i systematycznym, niż w postaci przekazów słownych (...). Na tym zasadza się orga-
niczna słabość historii sztuki jako nauki autonomicznej wobec sarnego zjawiska,
jakim jest nieuchwytne w swoich najgłębszych wartościach artystycznych i estetycz-
nych dzieło sztuki” * 11. Wydaje się zresztą, że powyższe stwierdzenia są steoretyzo-
waniem dawnego, potocznego odczucia „niewystarczalności słów” i tego, że „istota
oddziaływania sztuki leży w dziedzinie, która wymyka się naukowemu poznaniu,
metodzie, słowu, teorii, a mianowicie w dziedzinie uczucia, estetycznej przyjemno-
ści” 12.
Język historii sztuki to nie słowa o słowach (jak to rna miejsce w nauce o litera-
6 J. S. Ackerman, Historia sztuki a problemy krytyki, tłum. P. Ratkowska, w: Pojęcia,
problemy i metody współczesnej nauki o sztuce, opr. J. Białostocki, Warszawa 1976, s. 222 - 236.
7 Przede wszystkim: E. H. Gombrich, Wposzukiwaniu historii kultury, tłum. A. Dębicki,
w: Pojęcia, problemy, metody, op. cit., s. 302 - 344. Ostatnio tenże, Hegel and Art History,
„Architectural Design”, t. 51, 1981, nr 6/7, s. 3 - 9.
8 Wątpliwości stawiane tu przez niemieckich historyków sztuki omawia i odpowiada na nie
W. Hofmann, Zagadnienia analizy strukturalnej, tłum. S. Michalski, w: Pojęcia, problemy, me-
tody, op. cit., s. 505 nn.
9 J. Białostocki, Historia sztuki wśród nauk humanistycznych, Warszawa 1980, s. 28 nn.
10 E. Benveniste, Semiologia języka, tłum. K. Falicka, w: Znak, styl, konwencja, opr.
M. Głowiński, Warszawa 1977, s. 29.
11 L. Kalinowski, O możliwościach odczytywania dzieła sztuki, w: Tessera, Sztuka jako
przedmiot badań, Kraków 1981, s. 120.
12 M. Fridlander, O granicach nauki o sztuce (1943), tłum. A. Palińska, w: Pojęcia, proble-
my, metody, op. cit., s. 165.
M. POPRZĘCKA
mechanicznie przejmowana tradycja dziewiętnastowiecznego pozytywizmu), jak też
w nieświadomym systemie wartości, odziedziczonym z kolei po renensansowym neo-
platonizmie 6. Ernst Gombrich uporczywie i od lat przestrzega historyków sztuki
przed (także najczęściej nieświadomym) ciążeniem heglowskiej koncepcji historii 7.
Innych niepokoi bezradność akademickiej historii sztuki wobec zjawisk sztuki współ-
czesnej 8. Kilka lat ternu Jan B ;ałostocki, pisząc o kryzysie historii sztuki, próbował
pogrupować krytyczne opinie na jej ternat. Dotyczą one głównie teoretycznych nie-
dostatków dyscypliny, braku precyzji pojęciowej, utraty zdolności wartościowania,
wreszcie oderwania sztuki od życia i historii 9.
Do tych zastrzeżeń dochodzą wątpliwości związane z językiem, którym posługuje
się historia sztuki. Wysuwają je zarówno językoznawcy, jak historycy sztuki. Istota
sprawy zawarta jest w stwierdzeniu Emila Benveniste’a, że język jest interpretantem
wszystkich systemów semiotycznych. „Każda semiologia systemu niejęzykowego
musi się odwołać do pośrednictwa języka, a zatem rnoże istnieć jedynie w obrębie
semiologii języka i dzięki niej. Fakt, że język jest tutaj narzędziem, a nie przedmiotem
analizy niczego nie zmienia w tej sytuacji...” 10. W przeniesieniu na konkretny grunt
nauki o sztuce to samo stwierdza Lech Kalinowski: „nie ma innej możliwości konsty-
tuowania nauki o sztuce w jej wszystkich trzech zakresach: ogólnym, historycznym
i systematycznym, niż w postaci przekazów słownych (...). Na tym zasadza się orga-
niczna słabość historii sztuki jako nauki autonomicznej wobec sarnego zjawiska,
jakim jest nieuchwytne w swoich najgłębszych wartościach artystycznych i estetycz-
nych dzieło sztuki” * 11. Wydaje się zresztą, że powyższe stwierdzenia są steoretyzo-
waniem dawnego, potocznego odczucia „niewystarczalności słów” i tego, że „istota
oddziaływania sztuki leży w dziedzinie, która wymyka się naukowemu poznaniu,
metodzie, słowu, teorii, a mianowicie w dziedzinie uczucia, estetycznej przyjemno-
ści” 12.
Język historii sztuki to nie słowa o słowach (jak to rna miejsce w nauce o litera-
6 J. S. Ackerman, Historia sztuki a problemy krytyki, tłum. P. Ratkowska, w: Pojęcia,
problemy i metody współczesnej nauki o sztuce, opr. J. Białostocki, Warszawa 1976, s. 222 - 236.
7 Przede wszystkim: E. H. Gombrich, Wposzukiwaniu historii kultury, tłum. A. Dębicki,
w: Pojęcia, problemy, metody, op. cit., s. 302 - 344. Ostatnio tenże, Hegel and Art History,
„Architectural Design”, t. 51, 1981, nr 6/7, s. 3 - 9.
8 Wątpliwości stawiane tu przez niemieckich historyków sztuki omawia i odpowiada na nie
W. Hofmann, Zagadnienia analizy strukturalnej, tłum. S. Michalski, w: Pojęcia, problemy, me-
tody, op. cit., s. 505 nn.
9 J. Białostocki, Historia sztuki wśród nauk humanistycznych, Warszawa 1980, s. 28 nn.
10 E. Benveniste, Semiologia języka, tłum. K. Falicka, w: Znak, styl, konwencja, opr.
M. Głowiński, Warszawa 1977, s. 29.
11 L. Kalinowski, O możliwościach odczytywania dzieła sztuki, w: Tessera, Sztuka jako
przedmiot badań, Kraków 1981, s. 120.
12 M. Fridlander, O granicach nauki o sztuce (1943), tłum. A. Palińska, w: Pojęcia, proble-
my, metody, op. cit., s. 165.