DOI Heft:
Recenzje i omówienia
DOI Artikel:Jarzewicz, Jarosław: Technika, ekonomia i forma architektury gotyckiej w badaniach Dietera Kimpela
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28097#0156
124
RECENZJE I OMÓWIENIA
dukcyjnych pierwszorzędne, dotychczas nie wykorzystane źródło. Dokonując szczegółowej
analizy sposobu łączenia ciosów w murach, przebiegu warstw i fug, układu elementów w poszcze-
gólnych członach architektonicznych doszedł do wniosku, że w okresie od XI do XIII wieku
w wielkich budowlach sakralnych póinocnej Francji wykształciła się zupełnie nowa technika
budowlana. W średniowiecznym budownictwie wykonywanym z ciosów kamiennych wyróżnił
pięć podstawowych technik 5 6.
W najstarszej pozostawiano wymiary ciosów możliwie jak największe, nadawano im kształt
prostopadłościanów bez znormalizowanych wymiarów. Powodowało to powstawanie nierównych
warstw i nieregularny przebieg fug. Poszczególne ciosy musiały być przygotowane bezpośrednio
przed wmurowaniem. Technikę tę stosowano w starszych częściach katedry w Spirze.
W drugiej metodzie wyrównano warstwy nie normalizując ich wysokości. Fugi poziome prze-
biegają bez zakłóceń. Również w tej metodzie ciosy przygotowywano bezpośrednio przed monta-
żem. Przykładem stosowania tej techniki są romańskie budowle Normandii — np. Jumieges.
Trzecia polega na montowaniu członów architektonicznych takich jak filary, służki, filary
przyścienne ze znormalizowanych (w przekroju poziomym, ale nie w wysokości) elementów.
Pozwalało to na ich wcześniejsze przygotowywanie — nastąpiło oddzielenie pracy kamieniarza od
pracy murarza. Niedogodnością tej metody były komplikacje powstające przy przewiązywaniu
filarów przyściennych z później wznoszoną ścianą. Techniką tą, zwaną Stapelbauweise — „spo-
sobem stosowym”, wznoszono korpus nawowy katedry w Amiens.
Niedogodności poprzedniej przezwyciężyła kolejna technika, w której znormalizowano
wysokości waistw — przywrócono ciągły przebieg fug poziomych. Jest to tzw. Lagerfugenplan —
plan fug warstwowyck. Według niego wznoszono chór katedry w Amiens.
W partiach muru o szczególnie bogatej dekoracji płanowane i znormalizowane są wszystkie
wymiary i pr2ebieg wszystkich fug — jest to tzw. Fugenplan — plan fugowy. Zastosowano go
wpołudniowym transepcie katedry w Amiens.
Szczególną uwagę poświęca Dieter Kimpel technice „stosowej” oraz poprzedzającej ją
„horyzontalnej” i następującej po niej „warstwowej”. Stwieidził, że budowle okresu dojrzałego
romanizmu — jest to szczególnie ewidentne w architekturze normandzkiej od XI wieku — odzna-
czają się szczególną precyzją rzemiosła budowlanego. Ich mury, łącznie ze służkami przyścien-
nymi nie wykazują uskoków spoin, warstwy przebiegają równomiernie również przez okna
i portale. Poszczególne warstwy różnią się natomiast wysokością. Pozwala to wnosić, że budowano
je metodą horyzontalną — tzn. w długich poziomych odcinkach. Praca murarza i kamieniarza
były ze sobą ściśle związane. Kamieniarz przygotowywał ciosy bezpośtednio przed ich wmurowa-
niem z dopasowaniem ich wymiarów do konkretnego miejsca. Elementy architektoniczne, jak
np. służki przyścienne, filary przygotowywano wg szablonów całościowych (Gesamtschablonen)
obejmujących cały profil składający się z kilku stosunkowo niewielkich ciosów. Technika budowli
wczesnogotyckich (do ok. 1200 r.) nie różni się zasadniczo od romańskiej — buduje się metodą
horyzontalną przy użyciu szablonów całościowych. Pewnym novum jest zwiększenie się od ok.
1170 r. rozmiarów poszczególnych ciosów i coraz szersze zastosowanie elementów „en-delit” —
np. stosunkowo wysokich, monolitycznych trzonów służek wyciosanych z kamienia bez respekto-
wania jego poziomej struktury i ustawionych przy ścianach bez połączenia z nimi. Procesy tych
stopniowych zmian obserwowane są w poszczególnych etapach budowy katedry w Laon.
Istotna zmiana w technice budowlanej następuje na początku klasycznej fazy gotyku. Polega
ona na wprowadzeniu dwóch zasadniczych innowacji. Elementy kamienne członów architekto-
nicznych — filarów, służek, filarów przyściennych są wykonywane seryjnie według szablonów
pojedynczych (Einzelschablonen) — tzn. dla pojedynczego kamienia potrzebny był jeden szablon.
Znormalizowany został rzut poziomy ciosów. Z czasem liczba szablonów niezbędnych do wykony-
5 Tenże, 1977 s. 195 - 197.
6 Tenże, 1981 s. 123, 1984 s. 271.
RECENZJE I OMÓWIENIA
dukcyjnych pierwszorzędne, dotychczas nie wykorzystane źródło. Dokonując szczegółowej
analizy sposobu łączenia ciosów w murach, przebiegu warstw i fug, układu elementów w poszcze-
gólnych członach architektonicznych doszedł do wniosku, że w okresie od XI do XIII wieku
w wielkich budowlach sakralnych póinocnej Francji wykształciła się zupełnie nowa technika
budowlana. W średniowiecznym budownictwie wykonywanym z ciosów kamiennych wyróżnił
pięć podstawowych technik 5 6.
W najstarszej pozostawiano wymiary ciosów możliwie jak największe, nadawano im kształt
prostopadłościanów bez znormalizowanych wymiarów. Powodowało to powstawanie nierównych
warstw i nieregularny przebieg fug. Poszczególne ciosy musiały być przygotowane bezpośrednio
przed wmurowaniem. Technikę tę stosowano w starszych częściach katedry w Spirze.
W drugiej metodzie wyrównano warstwy nie normalizując ich wysokości. Fugi poziome prze-
biegają bez zakłóceń. Również w tej metodzie ciosy przygotowywano bezpośrednio przed monta-
żem. Przykładem stosowania tej techniki są romańskie budowle Normandii — np. Jumieges.
Trzecia polega na montowaniu członów architektonicznych takich jak filary, służki, filary
przyścienne ze znormalizowanych (w przekroju poziomym, ale nie w wysokości) elementów.
Pozwalało to na ich wcześniejsze przygotowywanie — nastąpiło oddzielenie pracy kamieniarza od
pracy murarza. Niedogodnością tej metody były komplikacje powstające przy przewiązywaniu
filarów przyściennych z później wznoszoną ścianą. Techniką tą, zwaną Stapelbauweise — „spo-
sobem stosowym”, wznoszono korpus nawowy katedry w Amiens.
Niedogodności poprzedniej przezwyciężyła kolejna technika, w której znormalizowano
wysokości waistw — przywrócono ciągły przebieg fug poziomych. Jest to tzw. Lagerfugenplan —
plan fug warstwowyck. Według niego wznoszono chór katedry w Amiens.
W partiach muru o szczególnie bogatej dekoracji płanowane i znormalizowane są wszystkie
wymiary i pr2ebieg wszystkich fug — jest to tzw. Fugenplan — plan fugowy. Zastosowano go
wpołudniowym transepcie katedry w Amiens.
Szczególną uwagę poświęca Dieter Kimpel technice „stosowej” oraz poprzedzającej ją
„horyzontalnej” i następującej po niej „warstwowej”. Stwieidził, że budowle okresu dojrzałego
romanizmu — jest to szczególnie ewidentne w architekturze normandzkiej od XI wieku — odzna-
czają się szczególną precyzją rzemiosła budowlanego. Ich mury, łącznie ze służkami przyścien-
nymi nie wykazują uskoków spoin, warstwy przebiegają równomiernie również przez okna
i portale. Poszczególne warstwy różnią się natomiast wysokością. Pozwala to wnosić, że budowano
je metodą horyzontalną — tzn. w długich poziomych odcinkach. Praca murarza i kamieniarza
były ze sobą ściśle związane. Kamieniarz przygotowywał ciosy bezpośtednio przed ich wmurowa-
niem z dopasowaniem ich wymiarów do konkretnego miejsca. Elementy architektoniczne, jak
np. służki przyścienne, filary przygotowywano wg szablonów całościowych (Gesamtschablonen)
obejmujących cały profil składający się z kilku stosunkowo niewielkich ciosów. Technika budowli
wczesnogotyckich (do ok. 1200 r.) nie różni się zasadniczo od romańskiej — buduje się metodą
horyzontalną przy użyciu szablonów całościowych. Pewnym novum jest zwiększenie się od ok.
1170 r. rozmiarów poszczególnych ciosów i coraz szersze zastosowanie elementów „en-delit” —
np. stosunkowo wysokich, monolitycznych trzonów służek wyciosanych z kamienia bez respekto-
wania jego poziomej struktury i ustawionych przy ścianach bez połączenia z nimi. Procesy tych
stopniowych zmian obserwowane są w poszczególnych etapach budowy katedry w Laon.
Istotna zmiana w technice budowlanej następuje na początku klasycznej fazy gotyku. Polega
ona na wprowadzeniu dwóch zasadniczych innowacji. Elementy kamienne członów architekto-
nicznych — filarów, służek, filarów przyściennych są wykonywane seryjnie według szablonów
pojedynczych (Einzelschablonen) — tzn. dla pojedynczego kamienia potrzebny był jeden szablon.
Znormalizowany został rzut poziomy ciosów. Z czasem liczba szablonów niezbędnych do wykony-
5 Tenże, 1977 s. 195 - 197.
6 Tenże, 1981 s. 123, 1984 s. 271.