DOI Heft:
Recenzje i omówienia
DOI Artikel:Jarzewicz, Jarosław: Technika, ekonomia i forma architektury gotyckiej w badaniach Dietera Kimpela
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.28097#0158
126
RECENZJE I OMÓWIENIA
lońskiej przyjęto zaawansowane stylowo formy katedry w Amiens, stosując jednak relatywnie
zacofaną technikę 7.
Dla wyjaśnienia zarysowanych powyżej procesów D. Kimpel powołuje się na marksowski
schemat, według którego stosunki produkcji odpowiadają określonemu stopniowi rozwoju sił
wytwórczych. Długotrwała koniunktura w sektorze budowlanym w naturalny sposób powoduje
potrzebę ulepszania narzędzi, zmniejszania nakładu pracy, kosztów itd 8. Upowszechniają się
maszyny w rodzaju dźwigów, podnośników itp., co umożliwia zwiększenie rozmiarów ciosów.
To z kolei powoduje zmiany w zakresie organizacji produkcji: seryjne wytwarzanie elementów
według szablonów pojedynczych, podział pracy, specjalizację — czyli ukształtowanie się gotyckie-
go przedsiębiorstwa budowlanego zwanego strzechą. Ponieważ jednak ich wytwory nie były
przeznaczone na rynek, ich produkcja nie służyła „reprodukcji materialnego życia”, mimo
stosowania najnowocześniejszej techniki i organizacji upadły one wraz z pojawieniem się pierw-
szych oznak kryzysu końca XIII wieku.
Najbardziej kontrowersyjna w wywodach D. Kimpela jest następna część schematu wy-
jaśniającego — jak baza określa nadbudowę, czyli w jakim stosunku pozostaje technika i orga-
nizacja produkcji budowlanej do „charakteru oglądowego” czyli „ogólnego charakteru wyrazo-
wego” architektury.
Zauważa on, że zastosowanie nowych technik budowlanych zbiega się w czasie ze stwierdzo-
nymi przez historię sztuki przemianami stylowymi architektury gotyckiej.
Z początkiem fazy klasycznej pojawiają się szablony pojeayncze (Chartres 1194 r.) i są udos
konalane poprzez Reims (1210 r.) do Amiens (1220 r.) i St. Denis (1231 r.). Technika „stosowa”
pojawia się w Soissons (ok. 1200 r.) i jest udoskonalana w Reims, Amiens i St. Denis. Technika fug
warstwowych wynaleziona przy budowie chóru katedry w Amiens (od 1235 r.) jest charakte-
rystyczna dla następnej — poklasycznej fazy rozwoju stylu.
Zgodnie z uproszczonym schematem marksowskim Kimpel stwierdza, że baza określa nad-
budowę, czyli istotne cechy stylowe formy są w pewnym sensie wyrazem stanu sił wytwórczych 9.
„Wyjaśnienie ekonomicznego charakteru jest pierwszym zadaniem interpretacji architektury
historycznej (...) pytanie o ideologiczność danej formy jest sensowne dopiero, gdy wiemy, o ile
jest ona określona przez konieczność techniczno-ekonomiczną, a o iłe nie” 10. Katedry są pro-
duktami społecznej pracy, a „... każdy produkt jest wyrazem aktualnego stanu sił wytwórczych.
Siły wytwórcze oddziałują na różne sposoby, mianowicie przez określone środki pracy, metody
planowania, sposoby produkcji, przedmioty pracy (materiały) itd.” 11
Wpływ seryjnego przygotowywania elementów na formę detali architektonicznych jest jego
zdaniem łatwy do wykazania — np. pojawienie się poklasycznego typu fitara wiązkowego z ła-
godnie zlewającymi się profilami warunkowane było tym, że seryjne elementy, z których budowano
filary były cięte bez uwzględniania granic form między trzonem filara a służką. Proces produkcji
miał jednak również wpływ na cechy ogólniejsze — na ukształtowanie się struktury przestrzennej
i płaszczyznowego charakteru ściany.
Dla unaocznienia wpływu metod techniki budowlanej na wyraz estetyczny architektury
przedstawia Kimpel analizy kapłicy w St. Germain-en-Laye (ok. 1240 r.) i fasady południowego
transeptu Notre Dame w Paryżu (ok. 1260 r.) 12.
Kaplica w St. Germain jest przykładem konstrukcji szkieletowej. Filary przyścienne są wy-
budowane ze znormalizowanych elementów. Ściana wstawiona w odstęp między filarami nie jest
7 Tenże, 1979 - 80.
8 Tenże, 1984 s. 260.
9 Tenże, 1981 s. 104 - 105, 120, 1984 s. 269.
10 Tenże. 1981, s. 104.
M Tenże, 1981 s. 105.
Ibidem, s. 112-123.
RECENZJE I OMÓWIENIA
lońskiej przyjęto zaawansowane stylowo formy katedry w Amiens, stosując jednak relatywnie
zacofaną technikę 7.
Dla wyjaśnienia zarysowanych powyżej procesów D. Kimpel powołuje się na marksowski
schemat, według którego stosunki produkcji odpowiadają określonemu stopniowi rozwoju sił
wytwórczych. Długotrwała koniunktura w sektorze budowlanym w naturalny sposób powoduje
potrzebę ulepszania narzędzi, zmniejszania nakładu pracy, kosztów itd 8. Upowszechniają się
maszyny w rodzaju dźwigów, podnośników itp., co umożliwia zwiększenie rozmiarów ciosów.
To z kolei powoduje zmiany w zakresie organizacji produkcji: seryjne wytwarzanie elementów
według szablonów pojedynczych, podział pracy, specjalizację — czyli ukształtowanie się gotyckie-
go przedsiębiorstwa budowlanego zwanego strzechą. Ponieważ jednak ich wytwory nie były
przeznaczone na rynek, ich produkcja nie służyła „reprodukcji materialnego życia”, mimo
stosowania najnowocześniejszej techniki i organizacji upadły one wraz z pojawieniem się pierw-
szych oznak kryzysu końca XIII wieku.
Najbardziej kontrowersyjna w wywodach D. Kimpela jest następna część schematu wy-
jaśniającego — jak baza określa nadbudowę, czyli w jakim stosunku pozostaje technika i orga-
nizacja produkcji budowlanej do „charakteru oglądowego” czyli „ogólnego charakteru wyrazo-
wego” architektury.
Zauważa on, że zastosowanie nowych technik budowlanych zbiega się w czasie ze stwierdzo-
nymi przez historię sztuki przemianami stylowymi architektury gotyckiej.
Z początkiem fazy klasycznej pojawiają się szablony pojeayncze (Chartres 1194 r.) i są udos
konalane poprzez Reims (1210 r.) do Amiens (1220 r.) i St. Denis (1231 r.). Technika „stosowa”
pojawia się w Soissons (ok. 1200 r.) i jest udoskonalana w Reims, Amiens i St. Denis. Technika fug
warstwowych wynaleziona przy budowie chóru katedry w Amiens (od 1235 r.) jest charakte-
rystyczna dla następnej — poklasycznej fazy rozwoju stylu.
Zgodnie z uproszczonym schematem marksowskim Kimpel stwierdza, że baza określa nad-
budowę, czyli istotne cechy stylowe formy są w pewnym sensie wyrazem stanu sił wytwórczych 9.
„Wyjaśnienie ekonomicznego charakteru jest pierwszym zadaniem interpretacji architektury
historycznej (...) pytanie o ideologiczność danej formy jest sensowne dopiero, gdy wiemy, o ile
jest ona określona przez konieczność techniczno-ekonomiczną, a o iłe nie” 10. Katedry są pro-
duktami społecznej pracy, a „... każdy produkt jest wyrazem aktualnego stanu sił wytwórczych.
Siły wytwórcze oddziałują na różne sposoby, mianowicie przez określone środki pracy, metody
planowania, sposoby produkcji, przedmioty pracy (materiały) itd.” 11
Wpływ seryjnego przygotowywania elementów na formę detali architektonicznych jest jego
zdaniem łatwy do wykazania — np. pojawienie się poklasycznego typu fitara wiązkowego z ła-
godnie zlewającymi się profilami warunkowane było tym, że seryjne elementy, z których budowano
filary były cięte bez uwzględniania granic form między trzonem filara a służką. Proces produkcji
miał jednak również wpływ na cechy ogólniejsze — na ukształtowanie się struktury przestrzennej
i płaszczyznowego charakteru ściany.
Dla unaocznienia wpływu metod techniki budowlanej na wyraz estetyczny architektury
przedstawia Kimpel analizy kapłicy w St. Germain-en-Laye (ok. 1240 r.) i fasady południowego
transeptu Notre Dame w Paryżu (ok. 1260 r.) 12.
Kaplica w St. Germain jest przykładem konstrukcji szkieletowej. Filary przyścienne są wy-
budowane ze znormalizowanych elementów. Ściana wstawiona w odstęp między filarami nie jest
7 Tenże, 1979 - 80.
8 Tenże, 1984 s. 260.
9 Tenże, 1981 s. 104 - 105, 120, 1984 s. 269.
10 Tenże. 1981, s. 104.
M Tenże, 1981 s. 105.
Ibidem, s. 112-123.