DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Kowalski, Jacek: Wizerunki architektury w Liście prezbitera Jana: tradycja literacka a rzeczywistość architektoniczna
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.28184#0021
WIZERUNKI ARCHITEKTURY W LIŚCIE PREZBITERA JANA
19
downości Wschodu, w tym bogata wizja fantastycznej architektury, ale
nie mamy do czynienia ze źródłem i utworami, które zeń korzystają. Po-
wiązania bowiem mogą być obustronne i wielowątkowe. Dogłębniej po-
równując List z romans antiąues, zauważymy choćby podobne opisy
miast, które są siedzibami władców. W Liście nie mówi się co prawda o
mieście, ale zespół rezydencjonalny bardzo je przypomina i stanowi jakby
odpowiednik zespołów rozmaitych budowli wymienianych w romans anti-
ąues w opisach Troi i Kartaginy35. Mimo że opisy te są w sumie dość od-
mienne (dotyczą w pierwszym rzędzie murów obronnych z wieżami i bra-
mami, zabudowań miejskich, ulic), to objawiana między innymi za ich
pośrednictwem koncepcja władzy centralnej, panującej nad wieloma wy-
soko postawionymi lennikami, podobna jest i w Liście, i w Roman de
Troie, w Roman d’Alexandre i w Conte de Floire et Blanclieflor, a także
w wielu innych, późniejszych utworach. Stojące w mieście wieże zdają się
grupować albo rzeczywiście grupują się wokół najwyższej, centralnej re-
zydencji władcy. Każda z nich należy do jakiegoś księcia albo hrabiego.
Podobnie Jan oddał w lenno szereg pogranicznych zamków, a do stołu
usługuje mu tłum książąt i hrabiów (ww. 855-858). Ów stół, tak szczegó-
łowo opisany, znajduje odpowiednik choćby w stole Priama w Powieści
o Troi, zajmującym jeden z krańców sali, podczas gdy na przeciwległym
krańcu znajduje się ołtarz (ww. 3101-3119).
W opisach Janowych pałaców nakładają się więc na siebie dwie wizje
władczej rezydencji. Z jednej strony odnajdujemy typowe dla opisów
chansons de geste (choć nie tylko dla nich) części składowe epickiego pała-
cu: salę, komnatę i kaplicę (w ramach pałacu pierwszego). Na ten troisty,
tradycyjny podział, jakby bezwiedny, nakłada się sekwencja trzech wiel-
kich budowli, które nie mają swych poprzedniczek wśród epickich pieśni,
posiadają za to odosobnionych, nie połączonych w grupy rówieśników
w równolegle powstających romans antiąues. Propozycja sformułowana
w Liście to jeden z wariantów wpisujący się w pomysły autorów romans
antiąues.
CHRYSOTRICLINOS
Przywołanie przez Gosmana Pelerinage de Charlemagne jako tekstu
podającego wzór opisu kolistej sali nie jest takie oczywiste36. Moim zda-
niem trzeba mówić o mniej więcej jednoczesnym wystąpieniu tego same-
go schematu budowli w kilku różnych utworach. Opis przestrzeni okrą-
35 Co prawda w „oryginale” łacińskim wspomina się, że pałac znajduje się w mieście
Bibric; wzmianki o tym pojawiają się też w niektórych wersjach prozą.
36 M. Gosman, La Lettre dupretre Jean..., przyp. do ww. 703-746.
19
downości Wschodu, w tym bogata wizja fantastycznej architektury, ale
nie mamy do czynienia ze źródłem i utworami, które zeń korzystają. Po-
wiązania bowiem mogą być obustronne i wielowątkowe. Dogłębniej po-
równując List z romans antiąues, zauważymy choćby podobne opisy
miast, które są siedzibami władców. W Liście nie mówi się co prawda o
mieście, ale zespół rezydencjonalny bardzo je przypomina i stanowi jakby
odpowiednik zespołów rozmaitych budowli wymienianych w romans anti-
ąues w opisach Troi i Kartaginy35. Mimo że opisy te są w sumie dość od-
mienne (dotyczą w pierwszym rzędzie murów obronnych z wieżami i bra-
mami, zabudowań miejskich, ulic), to objawiana między innymi za ich
pośrednictwem koncepcja władzy centralnej, panującej nad wieloma wy-
soko postawionymi lennikami, podobna jest i w Liście, i w Roman de
Troie, w Roman d’Alexandre i w Conte de Floire et Blanclieflor, a także
w wielu innych, późniejszych utworach. Stojące w mieście wieże zdają się
grupować albo rzeczywiście grupują się wokół najwyższej, centralnej re-
zydencji władcy. Każda z nich należy do jakiegoś księcia albo hrabiego.
Podobnie Jan oddał w lenno szereg pogranicznych zamków, a do stołu
usługuje mu tłum książąt i hrabiów (ww. 855-858). Ów stół, tak szczegó-
łowo opisany, znajduje odpowiednik choćby w stole Priama w Powieści
o Troi, zajmującym jeden z krańców sali, podczas gdy na przeciwległym
krańcu znajduje się ołtarz (ww. 3101-3119).
W opisach Janowych pałaców nakładają się więc na siebie dwie wizje
władczej rezydencji. Z jednej strony odnajdujemy typowe dla opisów
chansons de geste (choć nie tylko dla nich) części składowe epickiego pała-
cu: salę, komnatę i kaplicę (w ramach pałacu pierwszego). Na ten troisty,
tradycyjny podział, jakby bezwiedny, nakłada się sekwencja trzech wiel-
kich budowli, które nie mają swych poprzedniczek wśród epickich pieśni,
posiadają za to odosobnionych, nie połączonych w grupy rówieśników
w równolegle powstających romans antiąues. Propozycja sformułowana
w Liście to jeden z wariantów wpisujący się w pomysły autorów romans
antiąues.
CHRYSOTRICLINOS
Przywołanie przez Gosmana Pelerinage de Charlemagne jako tekstu
podającego wzór opisu kolistej sali nie jest takie oczywiste36. Moim zda-
niem trzeba mówić o mniej więcej jednoczesnym wystąpieniu tego same-
go schematu budowli w kilku różnych utworach. Opis przestrzeni okrą-
35 Co prawda w „oryginale” łacińskim wspomina się, że pałac znajduje się w mieście
Bibric; wzmianki o tym pojawiają się też w niektórych wersjach prozą.
36 M. Gosman, La Lettre dupretre Jean..., przyp. do ww. 703-746.