DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Kowalski, Jacek: Wizerunki architektury w Liście prezbitera Jana: tradycja literacka a rzeczywistość architektoniczna
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28184#0048
46
JACEK KOWALSKI
W powyższych przypadkach gra z widzem polega na rozwiązaniach łą-
czących świadomie jedność z wielością i formalną złożoność z prostotą.
Najbardziej zaawansowane przykłady takiego „przekomarzania się” ar-
chitekta z formą obserwujemy niewątpliwie dopiero w XIII wieku. Nie-
zgodność ilości kapiteli i podpór jest oczywista, ale jednocześnie każda
podpora otrzymuje przecież swoje własne zwieńczenie. Klarowny jest
przy tym sam podział na kondygnacje. Narzuca się więc różnica w ilości
elementów wspierających i wspieranych, przewiązywanych na granicy
pomiędzy kondygnacjami strefą kapitelową, postrzeganą jako bardziej
„zwarta”, mimo swego rozczłonkowania.
Jak pamiętamy, we wszystkich prozatorskich rękopisach Listu jest
mowa o większej liczbie podpór i o trzech, czterech, siedmiu lub ośmiu
kapitelach. Tak się składa, że te właśnie liczby odpowiadają elementom
rozczłonkowania ścian gotyckich świątyń dwunastego i trzynastego stule-
cia. Filary międzynawowe w klasycznych katedrach mają często po cztery
towarzyszące im kolumienki (w tym trzy widoczne są jedynie z nawy
głównej)77. Liczba służek jest zazwyczaj nieparzysta, występują po
trzy78 lub pięć79, ale zdarzają się systemy sześciu80 i, wyjątkowo, siedmiu
służek81.
Sama zgodność liczb w analizowanym opisie i w architekturze francu-
skich katedr nie ma tu może wielkiego znaczenia. Najistotniejsze, że tu
i tam strefa kapitelowa postrzegana jest jako element scalający, spinają-
cy wiązkę podpór, co wyraża się przez zawsze znacznie mniejszą liczbę
kapiteli, niż kolumn, a czasem przez przypisanie grupie podpór jednej
strefy kapitelowej.
Pomysł stworzenia takiego opisu mógł przyjść do głowy chyba tylko
komuś, kto widział i wiedział, że podobne zestawienia są możliwe, a na-
wet oczywiste - stanowią cząstkę świata współczesnej architektury. Po-
równując kolejne wersje Listu prezbitera Jana jesteśmy więc świadkami
przemiany sposobu odruchowego odczuwania podstawowej zasady archi-
77 Cztery kolumienki wchodzą np. w skład filarów międzynawowych katedr w Char-
tres, Amiens, Reims, Auxerre, Nevers, Tours; siedem otacza filary w La Mans, osiem w
Bourges.
78 Trzy służki w strefie ponad filarem międzynawowym występują m.in. w katedrach
w Noyon, Paryżu, Laon, Amiens, Chalons-sur-Mame, Tours, Beauvais, Bourges, w koście-
le opackim w Saint-Denis, w katedrze w Clermont-Ferrand.
79 Pięć służek występuje np. w kolegiacie św. Cyriaka w Provins, w kościele opackim w
Saint-Germer-de-Fly, w katedrach w Laon, Chartres, Bourges, Troyes, w kolegiacie św.
Urbana w Troyes, w katedrze w Meaux.
80 Sześć służek występuje np. w katedrze w Sens, kościele opackim Saint-Remy w Re-
ims, w katedrze w Meaux.
81 Siedem służek znajdujemy np. w kościele przeorackim Notre-Dame w Boiscommun
(I poł. XIII w.); zob. D. Kimpel, R. Suckale, op. cit., s. 507-508.
JACEK KOWALSKI
W powyższych przypadkach gra z widzem polega na rozwiązaniach łą-
czących świadomie jedność z wielością i formalną złożoność z prostotą.
Najbardziej zaawansowane przykłady takiego „przekomarzania się” ar-
chitekta z formą obserwujemy niewątpliwie dopiero w XIII wieku. Nie-
zgodność ilości kapiteli i podpór jest oczywista, ale jednocześnie każda
podpora otrzymuje przecież swoje własne zwieńczenie. Klarowny jest
przy tym sam podział na kondygnacje. Narzuca się więc różnica w ilości
elementów wspierających i wspieranych, przewiązywanych na granicy
pomiędzy kondygnacjami strefą kapitelową, postrzeganą jako bardziej
„zwarta”, mimo swego rozczłonkowania.
Jak pamiętamy, we wszystkich prozatorskich rękopisach Listu jest
mowa o większej liczbie podpór i o trzech, czterech, siedmiu lub ośmiu
kapitelach. Tak się składa, że te właśnie liczby odpowiadają elementom
rozczłonkowania ścian gotyckich świątyń dwunastego i trzynastego stule-
cia. Filary międzynawowe w klasycznych katedrach mają często po cztery
towarzyszące im kolumienki (w tym trzy widoczne są jedynie z nawy
głównej)77. Liczba służek jest zazwyczaj nieparzysta, występują po
trzy78 lub pięć79, ale zdarzają się systemy sześciu80 i, wyjątkowo, siedmiu
służek81.
Sama zgodność liczb w analizowanym opisie i w architekturze francu-
skich katedr nie ma tu może wielkiego znaczenia. Najistotniejsze, że tu
i tam strefa kapitelowa postrzegana jest jako element scalający, spinają-
cy wiązkę podpór, co wyraża się przez zawsze znacznie mniejszą liczbę
kapiteli, niż kolumn, a czasem przez przypisanie grupie podpór jednej
strefy kapitelowej.
Pomysł stworzenia takiego opisu mógł przyjść do głowy chyba tylko
komuś, kto widział i wiedział, że podobne zestawienia są możliwe, a na-
wet oczywiste - stanowią cząstkę świata współczesnej architektury. Po-
równując kolejne wersje Listu prezbitera Jana jesteśmy więc świadkami
przemiany sposobu odruchowego odczuwania podstawowej zasady archi-
77 Cztery kolumienki wchodzą np. w skład filarów międzynawowych katedr w Char-
tres, Amiens, Reims, Auxerre, Nevers, Tours; siedem otacza filary w La Mans, osiem w
Bourges.
78 Trzy służki w strefie ponad filarem międzynawowym występują m.in. w katedrach
w Noyon, Paryżu, Laon, Amiens, Chalons-sur-Mame, Tours, Beauvais, Bourges, w koście-
le opackim w Saint-Denis, w katedrze w Clermont-Ferrand.
79 Pięć służek występuje np. w kolegiacie św. Cyriaka w Provins, w kościele opackim w
Saint-Germer-de-Fly, w katedrach w Laon, Chartres, Bourges, Troyes, w kolegiacie św.
Urbana w Troyes, w katedrze w Meaux.
80 Sześć służek występuje np. w katedrze w Sens, kościele opackim Saint-Remy w Re-
ims, w katedrze w Meaux.
81 Siedem służek znajdujemy np. w kościele przeorackim Notre-Dame w Boiscommun
(I poł. XIII w.); zob. D. Kimpel, R. Suckale, op. cit., s. 507-508.