DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Czekalski, Stanisław: Międzynarodówka Salonów Automobilowych i hagiografia rewolucji: Mieczysław Szczuka na rozdrożach nowej sztuki
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28184#0081
MIĘDZYNARODÓWKA SALONÓW AUTOMOBILOWYCH I HAGIOGRAFIA REWOLUCJI
79
Nasuwa się w tym miejscu pytanie o źródła informacji Szczuki o tam-
tejszym życiu artystycznym.
Przegrana w wojnie z Polską rozwiała nadzieje Sowietów na rychłe
przeniesienie ognia rewolucji do Europy na lufach czerwonoarmistów. Za-
razem jednak normalizacja stosunków międzynarodowych umożliwiła
eksport na Zachód sowieckiej propagandy. Misję podsycania i koordynacji
dążeń rewolucyjnych w Europie podjęła upamiętniona przez Tatlina
i kontrolowana przez Moskwę III Międzynarodówka. Za istotny instru-
ment działań propagandowych władze sowieckie uznały także kulturę
i sztukę; odpowiednikiem Kominternu miała stać się Czerwona Między-
narodówka Twórczych Artystów (Majakowski ukuje pojęcie „Czerwonego
Sztukinternu”). W celu uruchomienia jej działalności specjalne biuro
utworzone w 1919 r. w Moskwie przy Oddziale Sztuk Pięknych Komisa-
riatu Oświaty rozpoczęło prace nad zorganizowaniem międzynarodowego
kongresu artystów — ostatecznie dojdzie doń w 1922 r. w Dusseldorfie -
i wysiało na Zachód swych emisariuszy. Tym też śladem, jesienią 1921 r.,
wyjeżdża do Berlina El Lissitzky, by uruchomić — za pieniądze Kremla -
„internacjonalistyczne” pismo poświęcone „postępowej” sztuce i propa-
gujące doktrynę o nierozdzielności rewolucji artystycznej i społeczno-po-
litycznej.
Istotną bazę dla budowy tego międzynarodowego porozumienia arty-
stów stanowiły rozproszone po Europie żydowskie środowiska twórcze
i ich wzajemne kontakty. J. Malinowski wysunął przekonywającą hipote-
zę, że najprawdopodobniej właśnie za sprawą bliskich stosunków łączą-
cych Szczukę z kręgiem artystów i poetów pochodzenia żydowskiego - od
najbliższej przyjaciółki, Teresy Żarnower począwszy - zetknął się on z
twórczością i ideami Lissitzkiego, gdy ten po drodze do Berlina zatrzymał
się na dłużej w Warszawie; tutaj, „podczas licznych spotkań w domach
i pracowniach literatów i artystów (m. in. u Berlewiego, w jego pracowni
przy ul. Senatorskiej 38), dokąd schodziła się młoda żydowska elita inte-
lektualna i artystyczna Warszawy, opowiadał wiele godzin o nowej sztuce
rosyjskiej, o suprematyzmie”9. Dla artystów żydowskich jadących z Rosji
na zachód Europy, zwłaszcza do Niemiec, Warszawa stała się zwyczajo-
wym miejscem postoju, a publikacje w wydawanej tutaj prasie żydo-
wskiej są - tak jak w przypadku artykułu Lissitzkiego Przezwyciężenie
sztuki - prawdopodobnym śladem tych wizyt10. Można przypuszczać, że
po drodze z Kijowa do Berlina w Warszawie zatrzymał się także
rzeźbiarz Josif Czajkow, którego tekst o rzeźbie konstruktywistycznej
9 J. Malinowski, Grupa Jung Idysz i żydowskie środowisko Nowej Sztuki w Polsce,
1918-1923, Warszawa 1987, s. 50-51.
10 El Lissitzky, Dos gojwer zajn di kunst [Przezwyciężenie sztuki], „Ringen” 1922
[1921?], nr 10, s. 32-34; przekład polski w: Malinowski, op. cit., s. 213-218.
79
Nasuwa się w tym miejscu pytanie o źródła informacji Szczuki o tam-
tejszym życiu artystycznym.
Przegrana w wojnie z Polską rozwiała nadzieje Sowietów na rychłe
przeniesienie ognia rewolucji do Europy na lufach czerwonoarmistów. Za-
razem jednak normalizacja stosunków międzynarodowych umożliwiła
eksport na Zachód sowieckiej propagandy. Misję podsycania i koordynacji
dążeń rewolucyjnych w Europie podjęła upamiętniona przez Tatlina
i kontrolowana przez Moskwę III Międzynarodówka. Za istotny instru-
ment działań propagandowych władze sowieckie uznały także kulturę
i sztukę; odpowiednikiem Kominternu miała stać się Czerwona Między-
narodówka Twórczych Artystów (Majakowski ukuje pojęcie „Czerwonego
Sztukinternu”). W celu uruchomienia jej działalności specjalne biuro
utworzone w 1919 r. w Moskwie przy Oddziale Sztuk Pięknych Komisa-
riatu Oświaty rozpoczęło prace nad zorganizowaniem międzynarodowego
kongresu artystów — ostatecznie dojdzie doń w 1922 r. w Dusseldorfie -
i wysiało na Zachód swych emisariuszy. Tym też śladem, jesienią 1921 r.,
wyjeżdża do Berlina El Lissitzky, by uruchomić — za pieniądze Kremla -
„internacjonalistyczne” pismo poświęcone „postępowej” sztuce i propa-
gujące doktrynę o nierozdzielności rewolucji artystycznej i społeczno-po-
litycznej.
Istotną bazę dla budowy tego międzynarodowego porozumienia arty-
stów stanowiły rozproszone po Europie żydowskie środowiska twórcze
i ich wzajemne kontakty. J. Malinowski wysunął przekonywającą hipote-
zę, że najprawdopodobniej właśnie za sprawą bliskich stosunków łączą-
cych Szczukę z kręgiem artystów i poetów pochodzenia żydowskiego - od
najbliższej przyjaciółki, Teresy Żarnower począwszy - zetknął się on z
twórczością i ideami Lissitzkiego, gdy ten po drodze do Berlina zatrzymał
się na dłużej w Warszawie; tutaj, „podczas licznych spotkań w domach
i pracowniach literatów i artystów (m. in. u Berlewiego, w jego pracowni
przy ul. Senatorskiej 38), dokąd schodziła się młoda żydowska elita inte-
lektualna i artystyczna Warszawy, opowiadał wiele godzin o nowej sztuce
rosyjskiej, o suprematyzmie”9. Dla artystów żydowskich jadących z Rosji
na zachód Europy, zwłaszcza do Niemiec, Warszawa stała się zwyczajo-
wym miejscem postoju, a publikacje w wydawanej tutaj prasie żydo-
wskiej są - tak jak w przypadku artykułu Lissitzkiego Przezwyciężenie
sztuki - prawdopodobnym śladem tych wizyt10. Można przypuszczać, że
po drodze z Kijowa do Berlina w Warszawie zatrzymał się także
rzeźbiarz Josif Czajkow, którego tekst o rzeźbie konstruktywistycznej
9 J. Malinowski, Grupa Jung Idysz i żydowskie środowisko Nowej Sztuki w Polsce,
1918-1923, Warszawa 1987, s. 50-51.
10 El Lissitzky, Dos gojwer zajn di kunst [Przezwyciężenie sztuki], „Ringen” 1922
[1921?], nr 10, s. 32-34; przekład polski w: Malinowski, op. cit., s. 213-218.