MIĘDZYNARODÓWKA SALONÓW AUTOMOBILOWYCH I HAGIOGRAFIA REWOLUCJI

81

Przewodnia myśl artykułu Szczuki, zamieszczonego w 1923 r. na ła-
mach „Zwrotnicy” - „o nierozdzielności zagadnień sztuki i zagadnień spo-
łecznych” - brzmi jak echo deklaracji programowej „Wieszczi”: „Nie wy-
obrażamy sobie konstruowania nowych form w sztuce poza procesem
przekształcania form społecznych”14. Dokładniej, Szczuka wydaje się w
swoim artykule podejmować i rozwijać tezy, które Lissitzky stawiał w
oświadczeniu redakcji tego pisma, wygłoszonym na kongresie w Dussel-
dorfie, a następnie opublikowanym w „De Stijl”. Twórca „Proun”, zazna-
czywszy przejście od mistycznej do realistycznej koncepcji świata, wska-
zuje - na przykładzie porewolucyjnej Rosji - drogę „walki o realizację
nowej sztuki na szerokim froncie społecznym i politycznym”; stwierdza,
że „postęp w sztuce możliwy jest tylko w społeczeństwie, które całkowicie
zmieniło już swą strukturę”, tzn. w takim, gdzie każdy ma możliwość
i prawo tworzenia; nowa sztuka idzie w parze ze współczesną rzeczywi-
stością, kształtowaną przez naukowca, inżyniera i robotnika; mimo to
wobec niezrewolucjonizowanego społeczeństwa pozostaje izolowana i nie-
zrozumiała15.
Szczuka wychodzi od definicji sztuki jako twórczości, której formę
określa zwrotna relacja między człowiekiem a jego otoczeniem; sztukę
współczesną warunkują zdobycze cywilizacji i system ekonomiczny; czyn-
niki te stanowią z jednej strony o zaistnieniu nowych możliwości techni-
cznych rozwoju sztuki i o kondensacji formy artystycznej zgodnie z zasa-
dami ekonomii, z drugiej zaś, zarazem, o jej niezrozumiałości dla
społeczeństwa, w którym klasę robotniczą, nie będącą właścicielem środ-
ków produkcji, owej bazy technicznej, tenże sam system ekonomiczny se-
paruje od sztuki, skazując bez reszty na codzienną walkę o byt. Wyzysk
proletariatu uniemożliwia zatem wykorzystanie obiektywnych, technicz-
nych możliwości tworzenia. Dopiero gdy struktura społeczna zmieni się
tak, że każdy zyska możliwość pełnej twórczej samorealizacji - „zmienią
się i formy sztuki, w sposób, którego przewidzieć nie można” - konkludu-
je Szczuka.
Obaj autorzy twierdzą więc zgodnie, że sztuka, rozwijająca się w kie-
runku wyznaczonym „obiektywnie” przez postęp techniczny, trafia obec-
nie na opór panującego systemu społecznego, obnażając zarazem jego
istotę - blokowanie możliwości twórczej samorealizacji każdego człowie-
ka. Warunkiem dalszego rozwoju, wykorzystania możliwości, jest rewolu-
cyjne przeobrażenie społeczeństwa. Lissitzky, emisariusz Moskwy, for-
mułował swe tezy przeciwko tym artystom mieniącym się „postępowymi”,
14 M. Szczuka, Reakcja otoczenia..., „Zwrotnica” 1923, nr 4; El Lissitzky, I. Eren-
burg, Blokada Rosji kończy się, „Wieszczi”. „Gegenstand”. „L’Objet”, 1922, nr 1-2.
15 Tekst tego oświadczenia w: The Tradition of Constructioism, oprać. S. Bann, New
York 1990, s. 63-64.