DOI issue:
Rozprawy
DOI article:Olszewski, Lechosław: Działalność Warsztatu Formy Filmowej jako przykład strategii sztuki wobec władzy w Polsce lat siedemdziesiątych
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.28184#0142
140
LECHOSŁAW OLSZEWSKI
wanie się, być obserwatorem lub współuczestnikiem odkrywania rzeczy-
wistości. Dlatego bezmyślna widownia jest tu całkowicie zbędna”76.
Być może przeszkodą w takiej interpretacji twórczości WFF były stwier-
dzenia artystów o eliminacji w ich pracach wszelkich znamion komunikacji.
Jednak używając takiego sformułowania, odwoływali się do konkretnej teo-
rii — interpretacji w ujęciu Noama Chomsky’ego (Język i natura języka) -
„Komunikacja polega na tym, że chcemy wpłynąć na innych ludzi, by przyję-
li nasze wierzenia, by postępowali w określony sposób, by coś rozumieli tak,
jak my tego chcemy. Warunkiem komunikacji jest intencja, zamiar osiąg-
nięcia jakiegoś celu”77. W takiej perspektywie komunikacja nie mogła stać
się celem działalności WFF. Przypomnijmy, że podstawową zasadą działa-
nia członków WFF była przede wszystkim bezinteresowność. Miała ona za-
pewnić alternatywny charakter ich twórczości. Jednak nie w sensie budo-
wania jakieś nieoficjalnej czy „podziemnej kultury”, co nie było chyba
możliwe w polskiej rzeczywistości tamtego czasu78. Oznaczało to brak ule-
głości wobec mechanizmów rządzących filmem i decyzję utrzymania tylko
w swojej dyspozycji wszystkich faz jego powstawania - przejęcia całej odpo-
wiedzialności za dzieło. Jedynie to mogło zagwarantować wolne od znie-
kształceń porozumienie między twórcą i odbiorcą.
Odrzucenie przez WFF kontrolowanej filmowej twórczości fabularnej,
spełniającej w wielu wypadkach funkcje ideologiczne, było zdecydowa-
nym wyłomem w starannie tkanej siatce władzy. Kontrola miała prze-
cież, zgodnie z założeniami, objąć wszystkie dziedziny kultury. Nawet
polskie znaczki pocztowe (np. seria z 1969 roku na XXV-lecie PRL z du-
mnymi komunikatami: „wydobycie węgla kamiennego - 5 miejsce na
świecie”, „produkcja siarki - 6 miejsce na świecie”, „produkcja stali -
9 miejsce na świecie” itd.) i komiks dla młodzieży (np. cykl historii o nieza-
wodnym kpt. Janie Żbiku) brały na siebie poważne zadania ideologiczne.
Właśnie w kulturze masowej władza wyrażała się najlepiej79. Jej krót-
ka analiza z perspektywy odbiorcy i przy uwzględnieniu społecznego
'6 J. Robakowski, O materii sztuki, „Nurt” 1976, nr 11; przedruk w: „Powiększenie”
1988, nr 3 (31), s. 127.
77 Tamże.
78 W tym czasie najbardziej aktywną stroną opozycji wciąż pozostawała tzw. „lewica”,
która chciała reformować system, a nie budować nowy.
79 Np. Wydział Kultury KC PZPR wypowiadając się w sprawie przeciwdziałania re-
akcyjnej działalności kleru twierdził: „Kształtowanie naukowe światopoglądu, zdobywanie
dla ideologii i programu socjalistycznego nowych rzesz aktywnych zwolenników (...) stano-
wi naczelne zadanie polityki kulturalnej partii (...)”. Należy „(...) kontynuować działalność
w/w kierunkach, ze szczególnym uwzględnieniem: 1. Zaostrzania kryteriów doboru reper-
tuaru teatralnego, kinowego i programów PR i TV (...) 2. Nasycenie elementami ateistycz-
nymi i antyklerykalnymi programów dorocznych i masowych akcji - Dni Oświaty, Książki
i Prasy, Święto Dożynek itp. oraz publikacji w pismach społeczno-kulturalnych i wydaw-
nictwach repertuarowych”, zob. M. Fik, Marcowa kultura, Warszawa 1995, s. 233-234.
LECHOSŁAW OLSZEWSKI
wanie się, być obserwatorem lub współuczestnikiem odkrywania rzeczy-
wistości. Dlatego bezmyślna widownia jest tu całkowicie zbędna”76.
Być może przeszkodą w takiej interpretacji twórczości WFF były stwier-
dzenia artystów o eliminacji w ich pracach wszelkich znamion komunikacji.
Jednak używając takiego sformułowania, odwoływali się do konkretnej teo-
rii — interpretacji w ujęciu Noama Chomsky’ego (Język i natura języka) -
„Komunikacja polega na tym, że chcemy wpłynąć na innych ludzi, by przyję-
li nasze wierzenia, by postępowali w określony sposób, by coś rozumieli tak,
jak my tego chcemy. Warunkiem komunikacji jest intencja, zamiar osiąg-
nięcia jakiegoś celu”77. W takiej perspektywie komunikacja nie mogła stać
się celem działalności WFF. Przypomnijmy, że podstawową zasadą działa-
nia członków WFF była przede wszystkim bezinteresowność. Miała ona za-
pewnić alternatywny charakter ich twórczości. Jednak nie w sensie budo-
wania jakieś nieoficjalnej czy „podziemnej kultury”, co nie było chyba
możliwe w polskiej rzeczywistości tamtego czasu78. Oznaczało to brak ule-
głości wobec mechanizmów rządzących filmem i decyzję utrzymania tylko
w swojej dyspozycji wszystkich faz jego powstawania - przejęcia całej odpo-
wiedzialności za dzieło. Jedynie to mogło zagwarantować wolne od znie-
kształceń porozumienie między twórcą i odbiorcą.
Odrzucenie przez WFF kontrolowanej filmowej twórczości fabularnej,
spełniającej w wielu wypadkach funkcje ideologiczne, było zdecydowa-
nym wyłomem w starannie tkanej siatce władzy. Kontrola miała prze-
cież, zgodnie z założeniami, objąć wszystkie dziedziny kultury. Nawet
polskie znaczki pocztowe (np. seria z 1969 roku na XXV-lecie PRL z du-
mnymi komunikatami: „wydobycie węgla kamiennego - 5 miejsce na
świecie”, „produkcja siarki - 6 miejsce na świecie”, „produkcja stali -
9 miejsce na świecie” itd.) i komiks dla młodzieży (np. cykl historii o nieza-
wodnym kpt. Janie Żbiku) brały na siebie poważne zadania ideologiczne.
Właśnie w kulturze masowej władza wyrażała się najlepiej79. Jej krót-
ka analiza z perspektywy odbiorcy i przy uwzględnieniu społecznego
'6 J. Robakowski, O materii sztuki, „Nurt” 1976, nr 11; przedruk w: „Powiększenie”
1988, nr 3 (31), s. 127.
77 Tamże.
78 W tym czasie najbardziej aktywną stroną opozycji wciąż pozostawała tzw. „lewica”,
która chciała reformować system, a nie budować nowy.
79 Np. Wydział Kultury KC PZPR wypowiadając się w sprawie przeciwdziałania re-
akcyjnej działalności kleru twierdził: „Kształtowanie naukowe światopoglądu, zdobywanie
dla ideologii i programu socjalistycznego nowych rzesz aktywnych zwolenników (...) stano-
wi naczelne zadanie polityki kulturalnej partii (...)”. Należy „(...) kontynuować działalność
w/w kierunkach, ze szczególnym uwzględnieniem: 1. Zaostrzania kryteriów doboru reper-
tuaru teatralnego, kinowego i programów PR i TV (...) 2. Nasycenie elementami ateistycz-
nymi i antyklerykalnymi programów dorocznych i masowych akcji - Dni Oświaty, Książki
i Prasy, Święto Dożynek itp. oraz publikacji w pismach społeczno-kulturalnych i wydaw-
nictwach repertuarowych”, zob. M. Fik, Marcowa kultura, Warszawa 1995, s. 233-234.