DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Olszewski, Lechosław: Działalność Warsztatu Formy Filmowej jako przykład strategii sztuki wobec władzy w Polsce lat siedemdziesiątych
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28184#0143
DZIAŁALNOŚĆ WARSZTATU FORMY FILMOWEJ JAKO PRZYKŁAD STRATEGII SZTUKI
141
skutku oddziaływania dobrze uwypukli nam znaczenie decyzji członków
WFF. Twórcy realizacji z obszaru kultury „masowej” zupełnie inaczej bo-
wiem traktowali widza i wyznaczali mu inne zadania. Posłużmy się
w tym miejscu wynikami analiz Stanisława Barańczaka, wnikliwego ob-
serwatora nadzorowanej kultury polskiej.
Prowadząc rozważania wokół jej problemów, Barańczak zapropono-
wał, aby odrzucić najczęściej obowiązujące rozbicie na kulturę „masową”
i „elitarną”. Ten mało mówiący podział należy zastąpić dualizmem kultu-
ry ubezwłasnowolniającej odbiorcę i kultury dążącej do zwiększenia jego
samodzielnej aktywności. W pierwszym przypadku odbiorca jest w prze-
ważającej mierze zwolniony z obowiązku podejmowania samodzielnych
decyzji (oczywiście poza początkową decyzją przystąpienia bądź nieprzy-
stąpienia do odbioru); dzieło niejako samo steruje odbiorcą. W drugi typ
kultury wpisany jest odbiorca, którego zadaniem jest podejmowanie sa-
modzielnych decyzji i to na wszystkich „piętrach” odbioru: począwszy od
rozszyfrowania, np. sensu wieloznaczności metafory, aż po dokonywanie
najbardziej skomplikowanych uogólnień światopoglądowych. We wszy-
stkich tych planach odbiorca kultury uaktywniającej jest niejako skazany
na samodzielność, na dokonywanie - metodą prób i błędów - wyboru, który
umożliwi w dalszych swoich konsekwencjach rozumienie całości dzieła80.
Taką charakterystykę zastosowaną dla literatury okresu „gierkowskiego”
można z powodzeniem rozszerzyć na całą kulturę owego okresu. Władza
zawężała oczywiście do minimum obszar oddziaływania kultury uaktyw-
niającej widza i stymulowała rozwój pierwszego typu kultury. Próbowała
jednocześnie dotrzeć do najszerszego kręgu odbiorców.
W większości wypadków takie nastawienie na masowy zasięg wiązało
się z obniżeniem progu trudności odbioru i - co ważniejsze - z ogranicze-
niem umysłowej samodzielności i aktywności odbiorcy. Odbiorca komunika-
tów takiej kultury był przez nie najczęściej w mniejszym lub większym sto-
pniu ubezwłasnowolniany. Symbolem takich działań była organizacja
masowych widowisk, pokazujących społeczeństwo jako zdyscyplinowane
i świadome celów swojego rozwoju. Towarzyszyły im gigantyczne znaki (ob-
razy, hasła, emblematy) formowane z sylwetek uczestników zbiorowych po-
kazów gimnastycznych, najczęściej na stadionach, ale także np. w trakcie
pochodów czy przy innych podobnych okazjach. Wtedy odbywało się to na
tle biurowców, olbrzymich hoteli, domów handlowych, autostrad i miejskich
tras przelotowych - zauważalnych efektów gierkowskiej polityki81. Przejrzy-
80 Barańczak, op. cit., s. 28.
81 Władza objawiała się również w oznakach postępu technicznego. Znamienne było tu
wykorzystanie nowego hotelu „Forum”, w pobliżu którego kończono w Warszawie pier-
wszomajowe manifestacje. Symboliczne traktowanie architektury przez władzę potwierdza
relacja J. Karpińskiego (Taternictwo nizinne, Paryż 1988, s. 120-121): „Wysokość domów
141
skutku oddziaływania dobrze uwypukli nam znaczenie decyzji członków
WFF. Twórcy realizacji z obszaru kultury „masowej” zupełnie inaczej bo-
wiem traktowali widza i wyznaczali mu inne zadania. Posłużmy się
w tym miejscu wynikami analiz Stanisława Barańczaka, wnikliwego ob-
serwatora nadzorowanej kultury polskiej.
Prowadząc rozważania wokół jej problemów, Barańczak zapropono-
wał, aby odrzucić najczęściej obowiązujące rozbicie na kulturę „masową”
i „elitarną”. Ten mało mówiący podział należy zastąpić dualizmem kultu-
ry ubezwłasnowolniającej odbiorcę i kultury dążącej do zwiększenia jego
samodzielnej aktywności. W pierwszym przypadku odbiorca jest w prze-
ważającej mierze zwolniony z obowiązku podejmowania samodzielnych
decyzji (oczywiście poza początkową decyzją przystąpienia bądź nieprzy-
stąpienia do odbioru); dzieło niejako samo steruje odbiorcą. W drugi typ
kultury wpisany jest odbiorca, którego zadaniem jest podejmowanie sa-
modzielnych decyzji i to na wszystkich „piętrach” odbioru: począwszy od
rozszyfrowania, np. sensu wieloznaczności metafory, aż po dokonywanie
najbardziej skomplikowanych uogólnień światopoglądowych. We wszy-
stkich tych planach odbiorca kultury uaktywniającej jest niejako skazany
na samodzielność, na dokonywanie - metodą prób i błędów - wyboru, który
umożliwi w dalszych swoich konsekwencjach rozumienie całości dzieła80.
Taką charakterystykę zastosowaną dla literatury okresu „gierkowskiego”
można z powodzeniem rozszerzyć na całą kulturę owego okresu. Władza
zawężała oczywiście do minimum obszar oddziaływania kultury uaktyw-
niającej widza i stymulowała rozwój pierwszego typu kultury. Próbowała
jednocześnie dotrzeć do najszerszego kręgu odbiorców.
W większości wypadków takie nastawienie na masowy zasięg wiązało
się z obniżeniem progu trudności odbioru i - co ważniejsze - z ogranicze-
niem umysłowej samodzielności i aktywności odbiorcy. Odbiorca komunika-
tów takiej kultury był przez nie najczęściej w mniejszym lub większym sto-
pniu ubezwłasnowolniany. Symbolem takich działań była organizacja
masowych widowisk, pokazujących społeczeństwo jako zdyscyplinowane
i świadome celów swojego rozwoju. Towarzyszyły im gigantyczne znaki (ob-
razy, hasła, emblematy) formowane z sylwetek uczestników zbiorowych po-
kazów gimnastycznych, najczęściej na stadionach, ale także np. w trakcie
pochodów czy przy innych podobnych okazjach. Wtedy odbywało się to na
tle biurowców, olbrzymich hoteli, domów handlowych, autostrad i miejskich
tras przelotowych - zauważalnych efektów gierkowskiej polityki81. Przejrzy-
80 Barańczak, op. cit., s. 28.
81 Władza objawiała się również w oznakach postępu technicznego. Znamienne było tu
wykorzystanie nowego hotelu „Forum”, w pobliżu którego kończono w Warszawie pier-
wszomajowe manifestacje. Symboliczne traktowanie architektury przez władzę potwierdza
relacja J. Karpińskiego (Taternictwo nizinne, Paryż 1988, s. 120-121): „Wysokość domów