DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Haake, Michał: Jednostka wobec historii: "Portret Generała Henryka Dembińskiego" Henryka Rodakowskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28180#0029
JEDNOSTKA WOBEC HISTORII
27
wolną kolejność lektury. Każdy inny wszak z możliwych do przyjęcia po-
rządków wymusiłby odmienne ujęcie w poszczególnych częściach tych
fragmentów interpretacji, które, zwracając się na powrót ku tym samym
miejscom pola obrazowego, wzajemnie komentują i dookreślają ich wizu-
alną złożoność. Na diachroniczny porządek czytania został zatem nałożo-
ny synchroniczny porządek analizy lub odwrotnie.
DEMBIŃSKI WOBEC TRADYCJI OBRAZOWEJ
Portret Generała Henryka Dembińskiego najsilniej bodaj z wszystkich
portretów Rodakowskiego wywołuje dyskusję o wpływach. Jedną z przy-
czyn tego stanu rzeczy jest zakwalifikowanie dzieła już od momentu jego
pierwszej publicznej prezentacji na Salonie Paryskim w 1852 roku za-
równo jako portretu (w tej kategorii otrzymał złoty medal pierwszej klasy),
jak też obrazu historycznego, wizerunku konkretnej postaci i studium
określonej sytuacji historycznej zarazem4. Dialektyczna perspektywa wy-
znaczyła ramy kolejnych interpretacji obrazu, z tym że określiły je w głów-
nej mierze kategorie adekwatne przede wszystkim wobec gatunku stojącego
najwyżej w hierarchii akademickiej, kategorie stylu i tradycji ikonogra-
ficznej, których przywołanie umożliwić miało wpisanie obrazu w szersze
systemy odniesień i analogii.
Opierając się jednoznacznej klasyfikacji gatunkowej, Portret Dembiń-
skiego został uznany za dzieło stojące na pograniczu: gatunków, poetyk
stylistycznych, epok historycznych w końcu. Obraz, zdaniem Władysława
Kozickiego, mimo że został zbudowany na klasycznym schemacie rene-
sansowego trójkąta równoramiennego, który nadał dziełu monumental-
ność i prostotę, jest „w kompozycji psychicznej i nastroju typowym dzie-
łem romantycznym”5. Z drugiej strony dostrzeżono dokonujące się w
Dembińskim przełamanie przez Rodakowskiego romantyczno-klasycysty-
cznych konwencji pierwszej połowy stulecia (w wersji juste milieu)
i przejście na stronę realizmu6. Do innej niż stylistyczna kategorii pogra-
4 Por: T. Gautier, „Dembiński jest (...) portretem i obrazem. Mógłby on z wszelką
chwałą mieścić się w galerii historycznej (...) dla swojej majestatycznej prostoty i nadzwy-
czajnie trafnie schwyconego charakteru powołania”, (w:) Salon 1852, „La Presse” 2 VI 1852
(cyt. za: A. Król, Henryk Rodakowski 1823-1894, Kraków 1994, s. 49). W. Kozicki pisze:
„Jest to jedyny portret Rodakowskiego pomyślany i skomponowany jako obraz historyczny,
przy użyciu odpowiednich akcesoriów. (...) Także sam artysta i jego dostojny model nie tra-
ktowali tego dzieła jako portretu, lecz widzieli w niem obraz historyczny. Gen. Dembiński
ani nie zamawiał portretu, ani też nie otrzymał go na własność”, w: W. Kozicki, Henryk
Rodakowski, Lwów 1937, s. 126.
5 W. Kozicki, op. cit., s. 159.
r' A. Ryszkiewicz, Henryk Rodakowski, 1823-1894, Warszawa 1962.
27
wolną kolejność lektury. Każdy inny wszak z możliwych do przyjęcia po-
rządków wymusiłby odmienne ujęcie w poszczególnych częściach tych
fragmentów interpretacji, które, zwracając się na powrót ku tym samym
miejscom pola obrazowego, wzajemnie komentują i dookreślają ich wizu-
alną złożoność. Na diachroniczny porządek czytania został zatem nałożo-
ny synchroniczny porządek analizy lub odwrotnie.
DEMBIŃSKI WOBEC TRADYCJI OBRAZOWEJ
Portret Generała Henryka Dembińskiego najsilniej bodaj z wszystkich
portretów Rodakowskiego wywołuje dyskusję o wpływach. Jedną z przy-
czyn tego stanu rzeczy jest zakwalifikowanie dzieła już od momentu jego
pierwszej publicznej prezentacji na Salonie Paryskim w 1852 roku za-
równo jako portretu (w tej kategorii otrzymał złoty medal pierwszej klasy),
jak też obrazu historycznego, wizerunku konkretnej postaci i studium
określonej sytuacji historycznej zarazem4. Dialektyczna perspektywa wy-
znaczyła ramy kolejnych interpretacji obrazu, z tym że określiły je w głów-
nej mierze kategorie adekwatne przede wszystkim wobec gatunku stojącego
najwyżej w hierarchii akademickiej, kategorie stylu i tradycji ikonogra-
ficznej, których przywołanie umożliwić miało wpisanie obrazu w szersze
systemy odniesień i analogii.
Opierając się jednoznacznej klasyfikacji gatunkowej, Portret Dembiń-
skiego został uznany za dzieło stojące na pograniczu: gatunków, poetyk
stylistycznych, epok historycznych w końcu. Obraz, zdaniem Władysława
Kozickiego, mimo że został zbudowany na klasycznym schemacie rene-
sansowego trójkąta równoramiennego, który nadał dziełu monumental-
ność i prostotę, jest „w kompozycji psychicznej i nastroju typowym dzie-
łem romantycznym”5. Z drugiej strony dostrzeżono dokonujące się w
Dembińskim przełamanie przez Rodakowskiego romantyczno-klasycysty-
cznych konwencji pierwszej połowy stulecia (w wersji juste milieu)
i przejście na stronę realizmu6. Do innej niż stylistyczna kategorii pogra-
4 Por: T. Gautier, „Dembiński jest (...) portretem i obrazem. Mógłby on z wszelką
chwałą mieścić się w galerii historycznej (...) dla swojej majestatycznej prostoty i nadzwy-
czajnie trafnie schwyconego charakteru powołania”, (w:) Salon 1852, „La Presse” 2 VI 1852
(cyt. za: A. Król, Henryk Rodakowski 1823-1894, Kraków 1994, s. 49). W. Kozicki pisze:
„Jest to jedyny portret Rodakowskiego pomyślany i skomponowany jako obraz historyczny,
przy użyciu odpowiednich akcesoriów. (...) Także sam artysta i jego dostojny model nie tra-
ktowali tego dzieła jako portretu, lecz widzieli w niem obraz historyczny. Gen. Dembiński
ani nie zamawiał portretu, ani też nie otrzymał go na własność”, w: W. Kozicki, Henryk
Rodakowski, Lwów 1937, s. 126.
5 W. Kozicki, op. cit., s. 159.
r' A. Ryszkiewicz, Henryk Rodakowski, 1823-1894, Warszawa 1962.