156

MARTA SMOLIŃSKA-BYCZUK

stanowi jasno sprecyzowany zarzut postawiony także i współczesności36.
Również Mehoffer prezentuje widza swej młodzieńczej kompozycji w sy-
tuacji zatraty wiary, umieszcza współczesnego odbiorcę obrazu wśród
pogan i tym samym odwołuje się do koncepcji Matejkowskiej. Papiestwo
i chrześcijańskie wartości pojawiają się jako pryncypia ponadczasowe,
uniwersalne, podczas gdy współczesność zostaje sklasyfikowana nega-
tywnie, niejako oskarżona o brak intencji do aktu pokuty za popełnione
grzechy.
Tego rodzaju interpretacja wydaje się uprawniona ze względu na
ogromną, często wręcz tłamszoną w sobie przez Mehoffera, fascynację
Matejką, jego „kuchnią malarską” i patriotycznymi poglądami31. Trop ten
potwierdzają również liczne analogie czytelne na płaszczyźnie języka ma-
larstwa w momencie konfrontacji dzieła Papież Leon I przed Attylą, wo-
dzem Hunów z bogatym oeuure Jana Matejki. Podziw dla twórczości mi-
strza nie jest jednak bezkrytyczny; przeciwnie - młody adept malarstwa
sięga po intrygujące go rozwiązania, modyfikuje je dla potrzeb własnych
kompozycji lub wystrzega się tego, co Matejce zarzucano. Sytuacja unika-
nia aspektów, wskazywanych jako minus dzieł autora Bitwy pod Grun-
waldem., pozwala się uchwycić w sposobie rozegrania oświetlenia obrazu
przedstawiającego Attylę, w którym Mehoffer osiąga świetlną spoistość
sceny, nadając blaskowi słonecznemu wymiar zarazem naturalny, jak
i symboliczny.
Kwestią do tej pory nierozwiązaną, pozostaje zagadnienie datowania
młodzieńczego dzieła Józefa Mehoffera, które dotąd funkcjonuje jako re-
alizacja powstała przed 1891 rokiem. Zainteresowanie Mehoffera posta-
cią wodza Hunów jest uchwytne już w roku 1888, kiedy artysta czyta
książkę Amadee Thierry’ego i zamyśla stworzenie kompozycji związanej
z Attylą38. W zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie znajduje się ak-
warelowy szkic koncepcyjny, datowany na rok 1889. Brak wzmianek
o pracy nad kompozycją na kartach Dziennika oraz brak studiów przygo-
towawczych w szkicownikach paryskich nie ułatwiają rozwiązania kwe-
stii daty wykonania dzieła finalnego. List Wyspiańskiego, pisany z Pary-
ża w 1894 roku do Henryka Opieńskiego, wprowadza cenne informacje
dotyczące pracy nad przedstawieniem z wodzem Hunów i jego ostatecz-
nego wykonania:
36 Interpretację tego rodzaju przedstawił prof. dr hab. Wojciech Suchocki w trakcie
wykładu monograficznego dotyczącego obrazów Jana Matejki, prowadzonego w IHS UAM
w Poznaniu w roku akademickim 1999/2000.
37 Tezę tę potwierdzają liczne uwagi w Dzienniku artysty, czytane lektury i zaangażo-
wanie emocjonalne w sytuację kraju, pozostającego pod zaborami.
38 Patrz przypis 20.