LIBIDALNE ALEGORIE

267

sferę odrzutka, tego, co odrzucone - abjectu, który nie jest w pełni ani
przedmiotem, ani podmiotem, lecz ambiwalentną strefą graniczną. Sta-
nowi on obszar podmiotowości, obszar doświadczenia, gdzie gromadzi się
to, co nieakceptowalne, nieczyste, nikczemne, ohydne, odrażające wobec
socjosymbolicznego porządku. Teoria abjektu Kristevej wydaje się szoku-
jąca, gdyż jest on traktowany jako zbiór tego wszystkiego, co wzbudza
wstręt i pogardę, a jednocześnie tkwi we wnętrzu człowieka. Abject jest
wynikiem psychosomatycznych procesów rozwoju podmiotowości. Jest
wewnętrzny, stanowi wewnętrzną matrycę wstrętu, mimo tego, iż jest
aktywizowany i projektowany na zewnętrzne zjawiska, osoby i obiekty.
Aby wyjaśnić psychoanalityczny wymiar abjectu, konieczne jest przy-
wołanie podziału Kristevej na semiotyczną i symboliczną modalność pod-
miotowości. Julia Kristeva wprowadziła pojęcia owych dwóch modalności
w studium La reuolution du langage poetiąue60 z roku 1974, poświęconej
awangardowej poezji Mallarmego, Lautreamonta i Nervala, rozwijając je
dalej w swoich późniejszych dziełach, szczególnie w pracy Le Temps sen-
sible. Proust et l’experience litteraire^1 z roku 1994. Są to koncepcje wy-
prowadzone przez badaczkę z językoznawstwa i przeniesione na grunt
psychoanalizy: odnoszą się zatem zarówno do języka, literatury jak i pod-
miotowości. Filozofka rozpoznaje sposoby, przez które tekst artystyczny
jest w stanie stabilizować lub kwestionować podmiotowość. Połączeniem
pomiędzy sferą literatury i sztuki a psychoanalizy są terminy semiotycz-
ność i symboliczność - jako konceptualne i dialektyczne kategorie, równo-
rzędne wymiary określające „mówiący podmiot”. Analizując awangardo-
wą poezję Kristeva wyszła od stwierdzenia, że język nie funkcjonuje
jedynie na podstawie gramatyki czy słownika, ale również poprzez zmy-
słowe i emocjonalne wrażenia, czyli zawarte w nim cielesne i psychiczne
odciski, które stanowią jego subwersywną i twórczą siłę oraz anarchiczny
potencjał przekształcający zastałą formę. Tą wibrującą energią, nazywa-
ną również seksualną, zmysłową lub cielesną podszewką/wyściółką jest
właśnie to, co semiotyczne. Objawia się ono w języku i w podmiocie jako
elementarny, prewerbalny i preedypalny poziom pierwotnego narcyzmu,
odcisk najwcześniejszej fazy rozwoju, związanej z jednością z matczynym
ciałem. W poetyckim języku rytm, rym, aliteracja, onomatopeje, ton, mo-
dulacje są ekspresją semiotyczności. W psychoanalizie są to niewyrażalne
emocje, niedostępne świadomości i werbalizacji, manifestujące się w na-

60 J. Kristeva, La reuolution du langage poetiąue, Seuil, Collection Tel Quel, Paris
1974, s. 17-100. Autorka w rozdziale A I „Semiotiąue et symboliąue” przedstawiła koncep-
cje semiotyczności i symboliczności, które referuję.
61 J. Kristeva, Le Temps sensible. Proust et l’experience litteraire, NRF Essais, Galli-
rnard, Paris 1994.