Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (12.2001)

LIBIDALNE ALEGORIE

269

Na abject składa się to, co semiotyczne i somatyczne, podważa on bo-
wiem symboliczność, ale jednocześnie ją chroni. Z powodu swego pogar-
dzanego i nieczystego granicznego charakteru, abject przeraża, obrzydza
i fascynuje zarazem63. Abject jest to niestabilna kondycja symbolicznej
podmiotowości zagrożonej przez przypływy i wyziewy semiotyczności.
Związane z fazą pierwotnej symbiozy z ciałem matki, semiotyczne cieles-
ne popędy w swym polimorficznym chaosie libidalnej energii i instynktu
śmierci krążą na granicach i marginesach symbolicznego ciała i podmio-
towości, zagrażając ich czystości i stabilności. To wewnętrzne niebezpie-
czeństwo i słabość są doświadczane przez podmiot jako abject, jego
wewnętrzna podminowana sfera graniczna pomiędzy czystością a nieczy-
stością. Osiągnięcie poprawnej symbolicznej podmiotowości, ukształtowa-
nie właściwego ego i wzorcowego ciała, wiąże się z przymusem odrzuce-
nia, wyparcia abjectu; jest to jednak niemożliwe zadanie, gdyż cielesne,
popędowe i zmysłowe doznania są integralną częścią podmiotowości,
ukrytą pod jej symbolicznymi warstwami. Abject jest zatem stanem w isto-
cie bliskim podmiotowi, a jednocześnie doświadczanym jako obcy, zewnę-
trzny, zagrażający Ja. W ten sposób dotyka problemu kruchości granic
podmiotu, załamując bariery pomiędzy jego wnętrzem a zewnętrzem.
Podmiot doświadcza abject jako niechęć, odrzucenie i wstręt wobec bu-
dzących te doznania zewnętrznych lub granicznych substancji, materii
i obiektów, a zarazem jako fascynacja nimi, gdyż przywołują one zmysło-
wy potencjał semiotyczności, odsyłając do jej pokładów w podmiotowości.
Abject związany jest więc z ambiwalencją w stosunku do odrzuconych,
zakazanych, a jednocześnie upragnionych cielesnych popędów , pochodzą-
cych z okresu semiotycznej matczynej pełni, których podmiot nie jest
w stanie ani całkowicie zintegrować ani zapomnieć. Abject charakteryzu-
je konieczność oderwania się od cielesności, zwierzęcości, materialności
i ostatecznie śmierci, a jednocześnie przyciąganie do tych nieodłącznych
i fundamentalnych aspektów istnienia, ciągła tęsknota do ich amorficznej
rozkoszy niezróżnicowania. Poprzez ową niepokojącą dwoistość abject
strzeń między systemem symbolicznym a zagrażającą mu semiotyczną heterogenicznością
popędów. Sztuka jako konwencja, pewien kod kulturowy znajduje się po stronie socjo-
symbolicznego prawa, a zarazem stanowi niezwykły obszarem eksponujący możliwości
transgresji. Artykułuje bowiem instynktowne podłoże podmiotu, przekazując je społecznie
dopuszczalnej formie. Różnica pomiędzy tą koncepcją a freudowską wizją sztuki jako dzia-
łalności sublimującej polega na tym, iż w ujęciu Kristevej tekst poetycki bądź artystyczny
udostępnia semiotyczność, a nie przekształcają, transponuje. Wręcz przeciwnie - to semio-
tyczność uzyskuje widzialność poprzez pracę przemiany ustalonego kodu. To, co semiotycz-
ne, jest rodzajem prewerbalnej i prewizualnej energii wibrującej w tekście i w obrazie. Por.
A.-M. Smith, Julia Kristeoa, Speaking the Unspeakable, Pluto Press, London 1998, s. 14-
29.
63 T. Kitliński, Teoria Julii Kristeoej wobec kryzysu podmiotowości, op. cit., s. 60.