DOI Heft:
Przekłady
DOI Artikel:Clark, Timothy J.; Czekalski, Stanisław [Übers.]: Bóg nie został strącony
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28180#0357
BÓG NIE ZOSTAŁ STRĄCONY
355
marynarze z Kronsztadu powstali przeciw Piotrogrodowi w marcu 1921
roku.
Oto ów rok chaosu w mocno zredagowanej wersji; czy może powinni-
śmy go nazywać rokiem formowania się państwa (w bólach, ale ostatecz-
nie nie bez efektu, a jak na taki proces - to znaczy jak na powstawanie
państw - może nawet nie dokonało się to w sposób szczególnie krwawy)?
Republika Machno stanowiła tylko wierzchołek góry lodowej walk chłop-
skich. Wszystkie toczyły się w roku 1920, zwłaszcza w okręgu tambow-
skim oraz wzdłuż Wołgi, między Samarą a Orenburgiem, na Kaukazie
i na zachodnich obrzeżach Syberii. Powstało dwadzieścia czy więcej chło-
pskich armii, część z nich była po prostu hordami bandytów zawiązujący-
mi się mniej więcej na miesiąc, inne publikowały manifesty i próbowały
tworzyć zalążki alternatywnego rządu44. (Jedno z haseł czabanów nad-
wołżańskich w 1919 r. brzmiało: „Precz z dominacją komunistów i anar-
chistów! Niech żyje władza Rad na gruncie programu Rewolucji Paździer-
nikowej!”45. Ideologia chłopskiej rewolty pełna jest dziwnych zawirowań.)
Lenin, zastanawiając się później nad tym zjawiskiem, przesadzał tylko
trochę, nazywając owe powstania bardziej niebezpiecznymi „niż Denikin,
Judenicz i Kołczak razem wzięci, albowiem mamy do czynienia z krajem,
w którym proletariat stanowi mniejszość, mamy do czynienia z krajem, w
którym ruiną została dotknięta własność chłopska (...)”46.
Przypuszczam, że grupa w Witebsku usilnie starała się śledzić kolejne
zwroty wydarzeń na Ukrainie. Malewicz urodził się w Kijowie. Mogła in-
teresować go polityka Machno. El Lissitzky pracował w tymże mieście w
1919 roku, bezpośrednio przed przeniesieniem się do Witebska. Zatru-
dniony był w dziale artystycznym lokalnego Komisariatu Oświaty. Swe
zdolności poświęcił projektowaniu książek w języku jidysz. Zdobycie Kijo-
wa przez Denikina w lecie 1919 r. prawdopodobnie zamknęło sprawę se-
rii bajek dla dzieci, które El Lissitzky zobowiązał się opracować dla Jidy-
szer Folks Farlag47. Biali nie byli skłonni brać takich projektów pod swe
44 Zob. O. Figes, Peasant Russia, Civil War. The Volga Countryside in Revolution
(1917-1921), (Oxford 1989), zwłaszcza s. 321-353. Por. Pipes, Russia under the Bolshevik
Regime, s. 372-378, 386-388, który nazywa tę formę oporu „drugą wojną domową”.
45 Zob. Fi ges, Peasant Russia, Ciuil War, s. 329.
46 W. Lenin, Sprawozdanie z działalności politycznej KC RKP(h) 8 marca (1921), (w:)
idem, Dzieła wszystkie, t. 43, s. 21-22. Zważywszy na datę, nie dziwi fakt, że punktem wyj-
ścia dla Lenina jest powstanie w Kronsztadzie i obawa przed „drobnoburżuazyjną kontrre-
wolucją i drobnoburżuazyjnym anarchizmem”, ale jasne jest także, iż widzi on Kronsztad
jako kolejne ogniwo w ciągu „żakierii” poprzedniego roku, a odnosi się w szczególności do
Samary, przyjmując ją za podstawę porównania.
47 Zob. Nisbet, Introduction, s. 15-16 oraz katalog Harward Museums, El Lissitzky,
s. 179-180. Nisbetowi tak zależy na pokazaniu, iż w Kijowie El Lissitzky nie uprawiał jesz-
cze bolszewickiej propagandy, że, jak sądzę, nie chce zauważyć oczywistego faktu: i w Kijo-
355
marynarze z Kronsztadu powstali przeciw Piotrogrodowi w marcu 1921
roku.
Oto ów rok chaosu w mocno zredagowanej wersji; czy może powinni-
śmy go nazywać rokiem formowania się państwa (w bólach, ale ostatecz-
nie nie bez efektu, a jak na taki proces - to znaczy jak na powstawanie
państw - może nawet nie dokonało się to w sposób szczególnie krwawy)?
Republika Machno stanowiła tylko wierzchołek góry lodowej walk chłop-
skich. Wszystkie toczyły się w roku 1920, zwłaszcza w okręgu tambow-
skim oraz wzdłuż Wołgi, między Samarą a Orenburgiem, na Kaukazie
i na zachodnich obrzeżach Syberii. Powstało dwadzieścia czy więcej chło-
pskich armii, część z nich była po prostu hordami bandytów zawiązujący-
mi się mniej więcej na miesiąc, inne publikowały manifesty i próbowały
tworzyć zalążki alternatywnego rządu44. (Jedno z haseł czabanów nad-
wołżańskich w 1919 r. brzmiało: „Precz z dominacją komunistów i anar-
chistów! Niech żyje władza Rad na gruncie programu Rewolucji Paździer-
nikowej!”45. Ideologia chłopskiej rewolty pełna jest dziwnych zawirowań.)
Lenin, zastanawiając się później nad tym zjawiskiem, przesadzał tylko
trochę, nazywając owe powstania bardziej niebezpiecznymi „niż Denikin,
Judenicz i Kołczak razem wzięci, albowiem mamy do czynienia z krajem,
w którym proletariat stanowi mniejszość, mamy do czynienia z krajem, w
którym ruiną została dotknięta własność chłopska (...)”46.
Przypuszczam, że grupa w Witebsku usilnie starała się śledzić kolejne
zwroty wydarzeń na Ukrainie. Malewicz urodził się w Kijowie. Mogła in-
teresować go polityka Machno. El Lissitzky pracował w tymże mieście w
1919 roku, bezpośrednio przed przeniesieniem się do Witebska. Zatru-
dniony był w dziale artystycznym lokalnego Komisariatu Oświaty. Swe
zdolności poświęcił projektowaniu książek w języku jidysz. Zdobycie Kijo-
wa przez Denikina w lecie 1919 r. prawdopodobnie zamknęło sprawę se-
rii bajek dla dzieci, które El Lissitzky zobowiązał się opracować dla Jidy-
szer Folks Farlag47. Biali nie byli skłonni brać takich projektów pod swe
44 Zob. O. Figes, Peasant Russia, Civil War. The Volga Countryside in Revolution
(1917-1921), (Oxford 1989), zwłaszcza s. 321-353. Por. Pipes, Russia under the Bolshevik
Regime, s. 372-378, 386-388, który nazywa tę formę oporu „drugą wojną domową”.
45 Zob. Fi ges, Peasant Russia, Ciuil War, s. 329.
46 W. Lenin, Sprawozdanie z działalności politycznej KC RKP(h) 8 marca (1921), (w:)
idem, Dzieła wszystkie, t. 43, s. 21-22. Zważywszy na datę, nie dziwi fakt, że punktem wyj-
ścia dla Lenina jest powstanie w Kronsztadzie i obawa przed „drobnoburżuazyjną kontrre-
wolucją i drobnoburżuazyjnym anarchizmem”, ale jasne jest także, iż widzi on Kronsztad
jako kolejne ogniwo w ciągu „żakierii” poprzedniego roku, a odnosi się w szczególności do
Samary, przyjmując ją za podstawę porównania.
47 Zob. Nisbet, Introduction, s. 15-16 oraz katalog Harward Museums, El Lissitzky,
s. 179-180. Nisbetowi tak zależy na pokazaniu, iż w Kijowie El Lissitzky nie uprawiał jesz-
cze bolszewickiej propagandy, że, jak sądzę, nie chce zauważyć oczywistego faktu: i w Kijo-