BÓG NIE ZOSTAŁ STRĄCONY

431

kiedy na pytania tego rodzaju nie może być odpowiedzi, ponieważ rozróż-
nienia, na których się zasadzają, podaje w wątpliwość artystyczna prak-
tyka.
Podejrzewam, iż jednym z powodów, dla których lewica artystyczna
myślała, że jej czas nadszedł w 1920 roku, było poczucie nie tylko ogólne-
go kryzysu zaufania do znaku, lecz także szczególnego kryzysu w stosun-
ku bolszewików do ich własnego języka znaków. Był to zły rok dla każde-
go stronnictwa, które wierzyło, że stanowi, czy reprezentuje, dyktaturę
proletariatu. Izaak Deutscher, który niekoniecznie wypatrywał oznak na-
pięcia, wymienił rok 1920 jako czas, kiedy poziom poparcia dla bolszewi-
ków w środowisku tego, co pozostało z klasy robotniczej, sięgnął dna.
Mienszewicy i Społeczni Rewolucjoniści, którzy w przeciągu trzech lat zostali cał-
kowicie usunięci w cień i ledwo ośmielali się podnosić głowy [„usunięci w cień” to
ładne określenie Deutschera, a „ledwo” maskuje wiele śmiałości i prób podnosze-
nia się - powstania - w latach 1918 i 1919, zwykle beznadziejnych zrywów], teraz
odzyskiwali powszechną przychylność. Ludzie słuchali nawet z większą sympatią
anarchistycznych agitatorów, gwałtownie potępiających bolszewickie rządy. Gdy-
by bolszewicy pozwolili teraz na wolne wybory do Rad, prawie na pewno zostaliby
odsunięci od władzy107.
Fantazje Trockiego na temat militaryzacji pracy i budowy kultury to-
talnego zdyscyplinowania - przy pomocy pochlebstw lub oskarżeń - tych,
którzy nie dotrzymują kroku, z pewnością napędzało poczucie, że związek
partii z proletariatem został nieomal zniszczony. Pisząc do Łunaczarskie-
go w roku 1926, przywołał on „groźne niezadowolenie” klasy robotniczej -
i świadomość tego ze strony bolszewików - jako punkt odniesienia wszel-
kich dyskusji o kierunkach polityki, podejmowanych w latach 1920 i
19211d8. Odstąpienie Lenina w kwietniu i maju 1920 r. od codziennych
obowiązków dla naszkicowania Dziecięcej choroby lewicowości w komuni-
zmie powinniśmy rozumieć jako przejaw tego samego syndromu.
Witebsk miał swój udział w powstaniu oznak niebezpieczeństwa.
W lecie 1918 roku, jak już powiedziałem, doszło tu do czołowego zderze-
nia między mienszewikami a bolszewikami, gdy zwołany został zjazd ro-
botniczego upołnomoczenija. Zjazd zdołał się zebrać na obrady, po czym
natychmiast go zerwano. Aresztowano kilku mienszewików pod zarzu-
tem „kontrrewolucyjnej konspiracji”. Socjalistyczne organizacje partyjne
w całym okręgu zostały zdelegalizowane, a wszystkim socjalistom naka-
zano bezzwłocznie opuścić jego teren. Zastrzelono mienszewickiego rozle-

157 Deutscher, The Prophet Armed, s. 504.
158 Lew Trocki do Anatolija Łunaczarskiego, 14 kwietnia 1926, cyt. ibidem, s. 504,
przyp. 1.