DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Antos, Janusz: Przed "batalią z płótnem"
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28198#0120
118
JANUSZ ANTOŚ
kle wysoce świadome tradycji malarstwo Nachta-Samborskiego, a po-
wstawało ono przecież w czasach sztuki postauratycznej, przywołuje po-
jęcie „aury”, jest wręcz próbą przechowania, czy też zachowania obumie-
rającej właśnie „aury”. Przed Walterem Benjaminem „aurę” dzieła sztuki
grzebał już w 1917 roku Marcel Duchamp, a w swych notatkach zebra-
nych w tzw. Zielonym pudełku z 1934 roku zaproponował nawet zastąpie-
nie terminu dzieło sztuki słowem „trup”27. Powróćmy teraz do wczesnej mło-
dości malarza.
Berlin - pisał 9 marca 1920 roku do swego profesora Wojciecha Weissa - zrobił na
mnie okropne wrażenie. Te żelazne koleje i czarne kanały w śródmieściu, ten
zgiełk i krzyk, człowiek czuje się samotny i opuszczony i wśród tego chaosu znaj-
duje drogę tylko w sobie. Idzie do domu i daleko od ryczącej ulicy wśród cichych
czterech ścian swojego pokoju maluje swój obraz28.
W podobnej scenerii, tyle że kilkadziesiąt lat wcześniej, została zgu-
biona Baudelaire’owska „aureola” na ruchliwym paryskim bulwarze29.
Walter Benjamin pojęcie „aury” rozumiał jako „niepowtarzalne zjawisko
pewnej dali, niezależnie od tego, jak blisko by ona była”30. A wyznane
przez Nachta przerażenie Berlinem? Czyżby było to, wziąwszy pod uwa-
gę, że określano go mieszczuchem, tylko pierwsze wrażenie odniesione po
przyjeździe z niezbyt wielkiego Krakowa do niemieckiej metropolii? Za-
pamiętano go przecież jako nie znoszącego pośpiechu. Jednak mimo
27 Cyt. za: T. de Duve, Kant after Duchamp, Cambridge (Mass.) - London 1998, s. 388.
28 List A. Nachta do W. Weissa z 9 marca 1920 r., cyt. za: Artur Nacht-Samborski
1898-1974..., op. cit., s. 76. Przeżycie Artura Nachta można próbować zestawić z doświad-
czeniami Charles’a Baudelaire’a potrącanego przez tłumy na paryskich bulwarach, opisa-
nymi przez francuskiego poetę w jego Dziennikach intymnych. Jak pisał Walter Benjamin,
Charles Baudelaire: „Określił cenę, za którą można nabyć odczucie nowoczesności: znisz-
czenie aury w przeżyciu szoku” (W. Benjamin, O kilku motywach u Baudelaire'a, przekł.
B. Surowska, „Przegląd Humanistyczny”, 1970, nr 6, s. 117).
29 Zob. W. Benjamin, O kilku motywach u Baudelairea, przekł. B. Surowska, „Prze-
gląd Humanistyczny”, 1970, nr 5, s. 69-84; nr 6, 1970, s. 105-117; tegoż, Tłum u Hugo i
Baudelairea, przekł. K. Krzemień, „Miesięcznik Literacki”, 1976, nr 12, s. 72-74.
30 W. Benjamin, Dzieło sztuki w dobie reprodukcji technicznej, przekł. J. Sikorski,
(w:) tegoż, Anioł historii. Eseje, szkice, fragmenty..., op. cit., s. 208; Michael Camille zaś pi-
sze: „The impact of photography in culture is only just beginning to be understood, influen-
ced by what is, perhaps, the single most discussed and influential cultural essay of the
century, Walter Benjamin’s «The Work of Art in the Age of Mechanical Reproduction»,
first published in 1936 but endlessly reprinted and ąuoted over the past two decades. If
the simulacrum is not a key term in Benjamin’s analysis, his celebration of photography
and cinema and discussion of the decline of the aura are part of a simiłar renegotiation of
modemity in terms of image production that does not prioritize the relations between the
copy and its model” (M. Camille, Simulacrum, (w:) Critical Terms for Art History, ed.
R.S. Nelson and R. Shiff, Chicago & London 1996, s. 34-35).
JANUSZ ANTOŚ
kle wysoce świadome tradycji malarstwo Nachta-Samborskiego, a po-
wstawało ono przecież w czasach sztuki postauratycznej, przywołuje po-
jęcie „aury”, jest wręcz próbą przechowania, czy też zachowania obumie-
rającej właśnie „aury”. Przed Walterem Benjaminem „aurę” dzieła sztuki
grzebał już w 1917 roku Marcel Duchamp, a w swych notatkach zebra-
nych w tzw. Zielonym pudełku z 1934 roku zaproponował nawet zastąpie-
nie terminu dzieło sztuki słowem „trup”27. Powróćmy teraz do wczesnej mło-
dości malarza.
Berlin - pisał 9 marca 1920 roku do swego profesora Wojciecha Weissa - zrobił na
mnie okropne wrażenie. Te żelazne koleje i czarne kanały w śródmieściu, ten
zgiełk i krzyk, człowiek czuje się samotny i opuszczony i wśród tego chaosu znaj-
duje drogę tylko w sobie. Idzie do domu i daleko od ryczącej ulicy wśród cichych
czterech ścian swojego pokoju maluje swój obraz28.
W podobnej scenerii, tyle że kilkadziesiąt lat wcześniej, została zgu-
biona Baudelaire’owska „aureola” na ruchliwym paryskim bulwarze29.
Walter Benjamin pojęcie „aury” rozumiał jako „niepowtarzalne zjawisko
pewnej dali, niezależnie od tego, jak blisko by ona była”30. A wyznane
przez Nachta przerażenie Berlinem? Czyżby było to, wziąwszy pod uwa-
gę, że określano go mieszczuchem, tylko pierwsze wrażenie odniesione po
przyjeździe z niezbyt wielkiego Krakowa do niemieckiej metropolii? Za-
pamiętano go przecież jako nie znoszącego pośpiechu. Jednak mimo
27 Cyt. za: T. de Duve, Kant after Duchamp, Cambridge (Mass.) - London 1998, s. 388.
28 List A. Nachta do W. Weissa z 9 marca 1920 r., cyt. za: Artur Nacht-Samborski
1898-1974..., op. cit., s. 76. Przeżycie Artura Nachta można próbować zestawić z doświad-
czeniami Charles’a Baudelaire’a potrącanego przez tłumy na paryskich bulwarach, opisa-
nymi przez francuskiego poetę w jego Dziennikach intymnych. Jak pisał Walter Benjamin,
Charles Baudelaire: „Określił cenę, za którą można nabyć odczucie nowoczesności: znisz-
czenie aury w przeżyciu szoku” (W. Benjamin, O kilku motywach u Baudelaire'a, przekł.
B. Surowska, „Przegląd Humanistyczny”, 1970, nr 6, s. 117).
29 Zob. W. Benjamin, O kilku motywach u Baudelairea, przekł. B. Surowska, „Prze-
gląd Humanistyczny”, 1970, nr 5, s. 69-84; nr 6, 1970, s. 105-117; tegoż, Tłum u Hugo i
Baudelairea, przekł. K. Krzemień, „Miesięcznik Literacki”, 1976, nr 12, s. 72-74.
30 W. Benjamin, Dzieło sztuki w dobie reprodukcji technicznej, przekł. J. Sikorski,
(w:) tegoż, Anioł historii. Eseje, szkice, fragmenty..., op. cit., s. 208; Michael Camille zaś pi-
sze: „The impact of photography in culture is only just beginning to be understood, influen-
ced by what is, perhaps, the single most discussed and influential cultural essay of the
century, Walter Benjamin’s «The Work of Art in the Age of Mechanical Reproduction»,
first published in 1936 but endlessly reprinted and ąuoted over the past two decades. If
the simulacrum is not a key term in Benjamin’s analysis, his celebration of photography
and cinema and discussion of the decline of the aura are part of a simiłar renegotiation of
modemity in terms of image production that does not prioritize the relations between the
copy and its model” (M. Camille, Simulacrum, (w:) Critical Terms for Art History, ed.
R.S. Nelson and R. Shiff, Chicago & London 1996, s. 34-35).