DOI Heft:
[Rozprawy]
DOI Artikel:Gąsiorowski, Maciej: Rogier van der Weyden: tryptyk Narodzin Chrystusa; miasto jako reprezentacja
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28200#0079
76
MACIEJ GĄSIOROWSKI
Zasadniczym elementem konstytuującym charakter przestrzeni miej-
skiej, w średniowiecznych kategoriach pojęciowych, były jego granice, jas-
no zakreślane już w momencie fundacji i wyrażające się w materialnej
formie mniej lub bardziej rozbudowanych fortyfikacji96. Samo wyznacze-
nie granicy obszaru przeznaczonego pod zabudowę miejską stanowiło
najważniejszy moment w zsakralizowanej ceremonii zakładania nowego
miasta, dzięki niej bowiem wyodrębniano z nieokreślonego dotąd, chao-
tycznego terenu obszar rządzący się jasno określonymi w akcie fundacyj-
nym prawami, o własnej strukturze władzy i zasadach porządkujących
normy wszelkich dziedzin życia. W obwodzie murów miejskich jednocześ-
nie wyznaczone zostają miejsca otwarcia na świat zewnętrzny, umożli-
wiające komunikację, oprawione w formę bramy miejskiej97. Jej rozbudo-
wana struktura architektoniczna, obok oczywistej funkcji obronnej przed
ingerencją z zewnątrz, pełniła również rolę znaku, uświadamiającego
przekraczającemu ją o wyjątkowym statusie przestrzeni, do której prze-
chodzi, a zarazem obligowała go do przestrzegania zasad tutaj obowiązu-
jących; z drugiej strony przestrzegała wychodzącego o niebezpieczeństwie
świata nieuporządkowanego, który rozciąga się poza murami. Stąd bra-
ma obrazu Weydena, zamykająca odległy kraniec miasta zaakcentowana
zostaje majestatyczną, wymowną” formą, dostrzegalną nawet z tak odle-
głej perspektywy, jaka przysługuje widzowi. Jej‘ulokowanie na horyzon-
cie sprawia wrażenie, jakby zamykała ona nie tylko obszar miasta, ale i
w ogóle przestrzeń obrazu, a przynajmniej prawej jego partii, z której
spojrzenie widza zostaje „porwane” silnym skrótem perspektywicznym
drogi przez wnętrze miasta i poprowadzone do tej granicy, otwierającej
się dostrzegalnym prześwitem otwartego przejazdu na bezkresny błękit
nieba. Jednakże zabieg ten możliwy jest tylko dlatego, że miasto pozba-
wione zostało muru od strony obserwatora, pozostaje zupełnie otwarte,
96 Badania nad strukturą miast późnośredniowiecznej Europy zaowocowały niezliczoną
ilością rozpraw, analitycznych i syntetycznych; por. np.: D. Nicholas, The LaterMedieval
City 1300-1500, London and New York 1997; G. Duby (red.), Histoire de la France urbai-
ne, t. 2, La uille rnedieuale, red. J. Le Goff, Paris 1980; E. Isenmann, Die deutsche Stadt
im Spatmittelalter, Stuttgart 1988; E. Schubert, Einfiihrung in die Grundprobleme der
deutschen Geschichte im Spatmittelalter, Darmstadt 1992; K. Frohłich, Dcis Verfas-
sungstopographische Bild der mittelalterlichen Stadt, w: Die Stadt des Mittelalters. Entste-
hung und Ausbreitung, red. C. Haase, Darmstadt 1969; E. Keyser, Stadtgrundriss ais
Geschichtsąuelle, w: ibidem. Szczególną uwagę systemowi obronnemu miast średniowiecz-
nych poświęca praca J. Heers (red.), Forifications, portes de uilles, places publiąues dans
la monde mediterraneen, Paris 1985.
97 U. Schtitte, Stadttor und Hausschwelle. Zur rituellen Bedeutung circhitektonischer
Grenzen in der frilhen Neuzeit, w: Zeremoniell und Raum. 4. Symposium der Residenzen-
Komission der Akademie der Wissenschaften in Góttingen, (hrsg. Werner Paravicini), Sig-
maringen 1997.
MACIEJ GĄSIOROWSKI
Zasadniczym elementem konstytuującym charakter przestrzeni miej-
skiej, w średniowiecznych kategoriach pojęciowych, były jego granice, jas-
no zakreślane już w momencie fundacji i wyrażające się w materialnej
formie mniej lub bardziej rozbudowanych fortyfikacji96. Samo wyznacze-
nie granicy obszaru przeznaczonego pod zabudowę miejską stanowiło
najważniejszy moment w zsakralizowanej ceremonii zakładania nowego
miasta, dzięki niej bowiem wyodrębniano z nieokreślonego dotąd, chao-
tycznego terenu obszar rządzący się jasno określonymi w akcie fundacyj-
nym prawami, o własnej strukturze władzy i zasadach porządkujących
normy wszelkich dziedzin życia. W obwodzie murów miejskich jednocześ-
nie wyznaczone zostają miejsca otwarcia na świat zewnętrzny, umożli-
wiające komunikację, oprawione w formę bramy miejskiej97. Jej rozbudo-
wana struktura architektoniczna, obok oczywistej funkcji obronnej przed
ingerencją z zewnątrz, pełniła również rolę znaku, uświadamiającego
przekraczającemu ją o wyjątkowym statusie przestrzeni, do której prze-
chodzi, a zarazem obligowała go do przestrzegania zasad tutaj obowiązu-
jących; z drugiej strony przestrzegała wychodzącego o niebezpieczeństwie
świata nieuporządkowanego, który rozciąga się poza murami. Stąd bra-
ma obrazu Weydena, zamykająca odległy kraniec miasta zaakcentowana
zostaje majestatyczną, wymowną” formą, dostrzegalną nawet z tak odle-
głej perspektywy, jaka przysługuje widzowi. Jej‘ulokowanie na horyzon-
cie sprawia wrażenie, jakby zamykała ona nie tylko obszar miasta, ale i
w ogóle przestrzeń obrazu, a przynajmniej prawej jego partii, z której
spojrzenie widza zostaje „porwane” silnym skrótem perspektywicznym
drogi przez wnętrze miasta i poprowadzone do tej granicy, otwierającej
się dostrzegalnym prześwitem otwartego przejazdu na bezkresny błękit
nieba. Jednakże zabieg ten możliwy jest tylko dlatego, że miasto pozba-
wione zostało muru od strony obserwatora, pozostaje zupełnie otwarte,
96 Badania nad strukturą miast późnośredniowiecznej Europy zaowocowały niezliczoną
ilością rozpraw, analitycznych i syntetycznych; por. np.: D. Nicholas, The LaterMedieval
City 1300-1500, London and New York 1997; G. Duby (red.), Histoire de la France urbai-
ne, t. 2, La uille rnedieuale, red. J. Le Goff, Paris 1980; E. Isenmann, Die deutsche Stadt
im Spatmittelalter, Stuttgart 1988; E. Schubert, Einfiihrung in die Grundprobleme der
deutschen Geschichte im Spatmittelalter, Darmstadt 1992; K. Frohłich, Dcis Verfas-
sungstopographische Bild der mittelalterlichen Stadt, w: Die Stadt des Mittelalters. Entste-
hung und Ausbreitung, red. C. Haase, Darmstadt 1969; E. Keyser, Stadtgrundriss ais
Geschichtsąuelle, w: ibidem. Szczególną uwagę systemowi obronnemu miast średniowiecz-
nych poświęca praca J. Heers (red.), Forifications, portes de uilles, places publiąues dans
la monde mediterraneen, Paris 1985.
97 U. Schtitte, Stadttor und Hausschwelle. Zur rituellen Bedeutung circhitektonischer
Grenzen in der frilhen Neuzeit, w: Zeremoniell und Raum. 4. Symposium der Residenzen-
Komission der Akademie der Wissenschaften in Góttingen, (hrsg. Werner Paravicini), Sig-
maringen 1997.