DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Piotrowski, Piotr: Od Nacjonalizacji do socjalizacji polskiego modernizmu, 1913 - 1950
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28199#0104
102
PIOTR PIOTROWSKI
z modernizmem, z nowoczesnością, pojawia się w momencie rozbicie feu-
dalnych struktur organizacji społecznej6. W Polsce, gdzie przejście od
formuły feudalnej do nowoczesnej organizacji społeczeństwa dokonywało
się - po pierwsze - później niż w Europie Zachodniej, po drugie - poza
organizacją państwa, gdyż takowe na skutek dokonanych w końcu XVIII
wieku rozbiorów wówczas nie istniało; w Polsce więc ten nowoczesny
(modernistyczny) nacjonalizm, rozumiany jako dyskurs państwowy, po-
przedzony był nacjonalizmem etnojęzykowym. W momencie odzyskania
niepodległości pojawiły się jednak przesłanki do przyjęcia (ze znacznym
opóźnieniem) tej zachodnioeuropejskiej tradycji.
Wiele czynników złożyło się na to, że Polska ponownie stała się kra-
jem niepodległym. Nie miejsce tu, aby je analizować. Zauważmy jedynie,
nie umniejszając roli żadnego z nich, w tym „melancholijnej” świadomo-
ści, że oto niemal nagle wojnę przegrali wszyscy zaborcy - z mapy Euro-
py znikły wszystkie trzy okupujące terytorium Polski cesarstwa7. Nowe
państwo więc do pewnego stopnia zostało jakby dane Polakom i tutej-
szym mniejszościom narodowym przez zbieg szczęśliwych okoliczności
historycznych, zaczęło funkcjonować w zupełnie innych warunkach niż
te, które sobie wyobrażano w czasach walki o niepodległość w XIX wieku.
Zmienić się też musiały ramy „kwestii narodowej”. Nacjonalizm nie jest
bowiem, jak pisze Rogers Brubaker, substancją, immanentnie istnieją-
cym elementem narodowej świadomości, lecz praktyką, w jakiej naród
działa. Jest konstrukcją każdorazowo powoływaną, strategią osiągania
celu. Jego badacz więc winien się koncentrować na analizie sposobów
funkcjonowania nacjonalizmu, instytucjach i praktykach, w jakich się on
przejawia, powinien pytać ,jak” on istnieje, pytać o jego polityczne, eko-
nomiczne i kulturalne konstrukcje8. Odzyskanie niepodległości przez
Polskę w 1918 roku przemodelowało potrzebę samoidentyfikacji narodu,
wymusiło zmianę strategii budowania tożsamości, stawiając przed tego
rodzaju polityką i praktyką dyskursywną konkretne, ale też inne niż wcze-
śniej cele. Kraj był podzielony. Poszczególne dzielnice nowego państwa,
tereny dawnych zaborów, miały rozmaite doświadczenia polityczne, eko-
nomiczne i kulturalne. Funkcjonowały też w oparciu o rozmaite systemy
prawne. Inaczej kształtowała się mentalność Polaków żyjących po rządami
Rosjan, inaczej w sektorze niemieckim, jeszcze inaczej austriackim, gdyż -
po prostu - inne były strategie „wynarodowienia” Polaków państw okupu-
jących terytorium dawnej Rzeczypospolitej. Ideologia narodowa wszelkich
6 A. D. Smith, op. cit.
7 Por. H. Wereszycki, Historia polityczna Polski, 1864-1918, Wrocław: Zakład Na-
rodowy im Ossolińskich, 1990.
8 R. Brubaker, Nationalism reframed. Nationhood and the national question in the
New Europe, Cambridge: Cambridge University Press, 1996.
PIOTR PIOTROWSKI
z modernizmem, z nowoczesnością, pojawia się w momencie rozbicie feu-
dalnych struktur organizacji społecznej6. W Polsce, gdzie przejście od
formuły feudalnej do nowoczesnej organizacji społeczeństwa dokonywało
się - po pierwsze - później niż w Europie Zachodniej, po drugie - poza
organizacją państwa, gdyż takowe na skutek dokonanych w końcu XVIII
wieku rozbiorów wówczas nie istniało; w Polsce więc ten nowoczesny
(modernistyczny) nacjonalizm, rozumiany jako dyskurs państwowy, po-
przedzony był nacjonalizmem etnojęzykowym. W momencie odzyskania
niepodległości pojawiły się jednak przesłanki do przyjęcia (ze znacznym
opóźnieniem) tej zachodnioeuropejskiej tradycji.
Wiele czynników złożyło się na to, że Polska ponownie stała się kra-
jem niepodległym. Nie miejsce tu, aby je analizować. Zauważmy jedynie,
nie umniejszając roli żadnego z nich, w tym „melancholijnej” świadomo-
ści, że oto niemal nagle wojnę przegrali wszyscy zaborcy - z mapy Euro-
py znikły wszystkie trzy okupujące terytorium Polski cesarstwa7. Nowe
państwo więc do pewnego stopnia zostało jakby dane Polakom i tutej-
szym mniejszościom narodowym przez zbieg szczęśliwych okoliczności
historycznych, zaczęło funkcjonować w zupełnie innych warunkach niż
te, które sobie wyobrażano w czasach walki o niepodległość w XIX wieku.
Zmienić się też musiały ramy „kwestii narodowej”. Nacjonalizm nie jest
bowiem, jak pisze Rogers Brubaker, substancją, immanentnie istnieją-
cym elementem narodowej świadomości, lecz praktyką, w jakiej naród
działa. Jest konstrukcją każdorazowo powoływaną, strategią osiągania
celu. Jego badacz więc winien się koncentrować na analizie sposobów
funkcjonowania nacjonalizmu, instytucjach i praktykach, w jakich się on
przejawia, powinien pytać ,jak” on istnieje, pytać o jego polityczne, eko-
nomiczne i kulturalne konstrukcje8. Odzyskanie niepodległości przez
Polskę w 1918 roku przemodelowało potrzebę samoidentyfikacji narodu,
wymusiło zmianę strategii budowania tożsamości, stawiając przed tego
rodzaju polityką i praktyką dyskursywną konkretne, ale też inne niż wcze-
śniej cele. Kraj był podzielony. Poszczególne dzielnice nowego państwa,
tereny dawnych zaborów, miały rozmaite doświadczenia polityczne, eko-
nomiczne i kulturalne. Funkcjonowały też w oparciu o rozmaite systemy
prawne. Inaczej kształtowała się mentalność Polaków żyjących po rządami
Rosjan, inaczej w sektorze niemieckim, jeszcze inaczej austriackim, gdyż -
po prostu - inne były strategie „wynarodowienia” Polaków państw okupu-
jących terytorium dawnej Rzeczypospolitej. Ideologia narodowa wszelkich
6 A. D. Smith, op. cit.
7 Por. H. Wereszycki, Historia polityczna Polski, 1864-1918, Wrocław: Zakład Na-
rodowy im Ossolińskich, 1990.
8 R. Brubaker, Nationalism reframed. Nationhood and the national question in the
New Europe, Cambridge: Cambridge University Press, 1996.