DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Piotrowski, Kazimierz: Antyunizm Leona Chwistka: o defensywnej fazie awangardy lat trzydziestych
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28199#0149
ANTYUNIZM LEONA CHWISTKA
147
tywnych aktów intencyjnych są przedmioty idealne jako znaczenia wy-
rażeń. Wedle Chwistka nie należy wyjaśniać tego, co nie podlega wyjaś-
nianiu, lecz powinno być przyjęte jako fakt; nie należy dążyć do rozu-
mienia tego niejasnego procesu, lecz poprzestać na schematycznym opi-
sie. Pogląd Chwistka w sprawie powstania semantycznej warstwy języka
trudno jednak jednoznacznie określić jako psychologistyczny, nie jest
bowiem przecież dlań możliwe uznanie, że znaczenie sytuuje się wyłącz-
nie w sferze psychicznej, lecz przede wszystkim w dziedzinie rzeczywi-
stości18. Krytykując dotychczasowe próby irracjonalistów zbudowania
jednolitej teorii rzeczywistości, które muszą prowadzić do sprzeczności,
zrezygnował Chwistek z intuicyjnego pojęcia jednolitej rzeczywistości,
konstruując cztery jej wzajemnie sprzeczne, czyli rozłączne typy: 1) rzeczy,
2) przednńotów fizykalnych, 3) wrażeń i 4) wyobrażeń19. Ponieważ w trak-
cie rozwoju jego poglądów coraz bardziej podkreślał on rolę języka w pro-
cesie kształtowania się obrazu świata, dlatego wymienione typy rzeczy-
wistości (które jednak nie wyczerpują pojęcia rzeczywistości), skłonny był
w końcu interpretować jako schematy, które pozwalają nam orientować
się w materii20. Schematy te, rozpatrywane niezależnie od pojęcia istnie-
nia, są wewnętrznie niesprzeczne, są więc możliwe (sensowne), a o ich
absolutnej prawdziwości lub fałszywości nie potrafimy przesądzić.
Jest godne uwagi, że Chwistek w przeciwieństwie do wcześniejszego
pluralistycznego i horyzontalnego porządkowania doświadczenia podjął
w latach 30. wysiłek hierarchizacji tych schematów. Jednakże teoria
wielości rzeczywistości jest doktryną relatywistyczną, zatem kryteria
rzeczywistości nie mogą odgrywać decydującej roli w nauce i w życiu.
Muszą one być uzupełnione o kryteria zdrowego rozsądku, które są nie-
zależne od zmiany (rewolucji pojęciowej) schematyzacji rzeczywistości.
Skoro kryteria zdrowego rozsądku wykształciły się w ścisłym związku z
kryteriami rzeczywistości naturalnej (rzeczy), to jest zrozumiałe, dlacze-
go dla Chwistka rzeczywistość rzeczy wydaje się uprzywilejowana. Zasa-
da niesprzeczności, stanowiąca naczelne kryterium zdrowego rozsądku,
18 Na dwoistość znaku i dwojakie rozumienie znaczenia wskazuje J. J. Jadacki,
O poglądach Leona Chwistka na język, op. cit., s. 24. Koncepcję tę należy zaliczyć do deno-
tacyjnych koncepcji znaczenia, jakkolwiek trzeba pamiętać, że w myśli Chwistka rozróż-
nienie pomiędzy językiem i nie-językiem (rzeczywistością) nie jest jasne.
19 L. Chwistek, Trzy odczyty odnoszące się do pojęcia istnienia, „Przegląd Filozo-
ficzny” 1917, R. 20, z. 2, 3, 4, s. 122-151; (przedruk w:) Pisma filozozoficzne i logiczne, op.
cit., s. 3-29; Wielość rzeczywistości, Kraków - Jasło 1921, s. 96; (przedruk w:) Ibidem,
s. 30-105. Nie będę tu referował tej teorii, ponieważ czyniono to już wielokrotnie - por.
przypis 38.
20 Idem, Zagadnienie rzeczywistości, (w:) Granice nauki, op. cit., s. 211-232.
147
tywnych aktów intencyjnych są przedmioty idealne jako znaczenia wy-
rażeń. Wedle Chwistka nie należy wyjaśniać tego, co nie podlega wyjaś-
nianiu, lecz powinno być przyjęte jako fakt; nie należy dążyć do rozu-
mienia tego niejasnego procesu, lecz poprzestać na schematycznym opi-
sie. Pogląd Chwistka w sprawie powstania semantycznej warstwy języka
trudno jednak jednoznacznie określić jako psychologistyczny, nie jest
bowiem przecież dlań możliwe uznanie, że znaczenie sytuuje się wyłącz-
nie w sferze psychicznej, lecz przede wszystkim w dziedzinie rzeczywi-
stości18. Krytykując dotychczasowe próby irracjonalistów zbudowania
jednolitej teorii rzeczywistości, które muszą prowadzić do sprzeczności,
zrezygnował Chwistek z intuicyjnego pojęcia jednolitej rzeczywistości,
konstruując cztery jej wzajemnie sprzeczne, czyli rozłączne typy: 1) rzeczy,
2) przednńotów fizykalnych, 3) wrażeń i 4) wyobrażeń19. Ponieważ w trak-
cie rozwoju jego poglądów coraz bardziej podkreślał on rolę języka w pro-
cesie kształtowania się obrazu świata, dlatego wymienione typy rzeczy-
wistości (które jednak nie wyczerpują pojęcia rzeczywistości), skłonny był
w końcu interpretować jako schematy, które pozwalają nam orientować
się w materii20. Schematy te, rozpatrywane niezależnie od pojęcia istnie-
nia, są wewnętrznie niesprzeczne, są więc możliwe (sensowne), a o ich
absolutnej prawdziwości lub fałszywości nie potrafimy przesądzić.
Jest godne uwagi, że Chwistek w przeciwieństwie do wcześniejszego
pluralistycznego i horyzontalnego porządkowania doświadczenia podjął
w latach 30. wysiłek hierarchizacji tych schematów. Jednakże teoria
wielości rzeczywistości jest doktryną relatywistyczną, zatem kryteria
rzeczywistości nie mogą odgrywać decydującej roli w nauce i w życiu.
Muszą one być uzupełnione o kryteria zdrowego rozsądku, które są nie-
zależne od zmiany (rewolucji pojęciowej) schematyzacji rzeczywistości.
Skoro kryteria zdrowego rozsądku wykształciły się w ścisłym związku z
kryteriami rzeczywistości naturalnej (rzeczy), to jest zrozumiałe, dlacze-
go dla Chwistka rzeczywistość rzeczy wydaje się uprzywilejowana. Zasa-
da niesprzeczności, stanowiąca naczelne kryterium zdrowego rozsądku,
18 Na dwoistość znaku i dwojakie rozumienie znaczenia wskazuje J. J. Jadacki,
O poglądach Leona Chwistka na język, op. cit., s. 24. Koncepcję tę należy zaliczyć do deno-
tacyjnych koncepcji znaczenia, jakkolwiek trzeba pamiętać, że w myśli Chwistka rozróż-
nienie pomiędzy językiem i nie-językiem (rzeczywistością) nie jest jasne.
19 L. Chwistek, Trzy odczyty odnoszące się do pojęcia istnienia, „Przegląd Filozo-
ficzny” 1917, R. 20, z. 2, 3, 4, s. 122-151; (przedruk w:) Pisma filozozoficzne i logiczne, op.
cit., s. 3-29; Wielość rzeczywistości, Kraków - Jasło 1921, s. 96; (przedruk w:) Ibidem,
s. 30-105. Nie będę tu referował tej teorii, ponieważ czyniono to już wielokrotnie - por.
przypis 38.
20 Idem, Zagadnienie rzeczywistości, (w:) Granice nauki, op. cit., s. 211-232.