DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Piotrowski, Kazimierz: Antyunizm Leona Chwistka: o defensywnej fazie awangardy lat trzydziestych
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28199#0163
ANTYUNIZM LEONA CHWISTKA
161
czym polega owe przezwyciężanie ontologicznej czy logicznej dyskonty-
nuacji (sprzeczności) pomiędzy rzeczywistościami czy schematami rze-
czywistości? Czyż ten moment przezwyciężenia lub pomieszania wielości
rzeczywistości nie jest chwilą zamilknięcia głosu i jego retorycznej ślepo-
ty czy obłędu? Dyskurs Chwistka ujawnia, że logiczna, relatywistyczna
czy zdroworozsądkowa metanarracja jest zrywana czy zakłócana przez
retoryczną dewiację. Są to momenty, gdy zdroworozsądkowa konstrukcja
okazuje się bezsilna, a jej miejsce musi zająć niechciana przez Chwistka
i niebezpieczna dla życia społecznego intuicja jednocząca czy przekształ-
cająca to, co propagowany przez Chwistka zdrowy rozsądek nie może
zjednoczyć. Tę ambiwalencję głosu - antagonizm zdrowego rozsądku i ci-
chego obłędu - trzeba teraz w tekście Chwistka ukazać.
Aporia głosu po raz pierwszy pojawiła się jako wynik psychofizjolo-
gicznych badań Chwistka nad procesem widzenia, przeprowadzonych
w pracowni Władysława Heinricha, a opublikowanych w 1906 i 1909
roku. W artykule Sur les variations périodique du contenu des images
vues dans un contour donne (1909) Chwistek rozważał zjawisko regular-
nych oscylacji występujących podczas percepcji schematycznych rysun-
ków, które ze względu na swój schematyzm mogą przedstawiać na przy-
kład bądź orła, bądź czarnoksiężnika. Zagadnienie to nie jest oczywiście
nowe, ważne jest natomiast stwierdzenie Chwistka, że istnieje kategoria
obrazów, które wywołują periodyczne zmiany, a zmiany te „nie są zależ-
ne od woli obserwatora”42. Wniosek ten Chwistek uzupełnił później
o założenie, wedle którego jeżeli coś jest niezależne od naszej woli, to tym
samym zyskuje walor obiektywności43. Tym stwierdzeniem otwierał so-
bie twórca drogę do problematyzacji nie tylko procesu widzenia, lecz do
destabilizacji doświadczenia w ogóle, a zwłaszcza doświadczenia metafi-
zycznego. Chwistek nie chce już bowiem mówić o konturze różnych obra-
zów, lecz jest skłonny rozważać oscylację obrazów w obrębie jakiegoś
schematycznego konturu jako oscylację pomiędzy własnościami rzeczy
w ramach tego schematu44. Dzięki temu zastąpieniu ciążącej ku subiek-
tywności i anormalności kategorii obrazu przez własność rzeczy, do-
świadczenie to zyskuje na obiektywności, produkując aporię tożsamości
rzeczy, czyli periodyczną zmianę jej różnych własności.
42 L. Chwistek, Sur les variations périodiques du contenu des images vues dans un
contour donne, „Bulletin International de l'Academie des Sciences de Cracovie: Classe des
Sciences Mathématiques et Naturelles” 1909, I, s. 394-413; (fragment) Zmienność treści
w obrazach, (w:) L. Chwistek, Wielość rzeczywistości w sztuce i inne szkice literackie, op.
cit., s. 21-23.
43 L. Chwistek, Sens i rzeczywistość, op. cit., s. 56.
44 Ibidem, s. 56-57.
161
czym polega owe przezwyciężanie ontologicznej czy logicznej dyskonty-
nuacji (sprzeczności) pomiędzy rzeczywistościami czy schematami rze-
czywistości? Czyż ten moment przezwyciężenia lub pomieszania wielości
rzeczywistości nie jest chwilą zamilknięcia głosu i jego retorycznej ślepo-
ty czy obłędu? Dyskurs Chwistka ujawnia, że logiczna, relatywistyczna
czy zdroworozsądkowa metanarracja jest zrywana czy zakłócana przez
retoryczną dewiację. Są to momenty, gdy zdroworozsądkowa konstrukcja
okazuje się bezsilna, a jej miejsce musi zająć niechciana przez Chwistka
i niebezpieczna dla życia społecznego intuicja jednocząca czy przekształ-
cająca to, co propagowany przez Chwistka zdrowy rozsądek nie może
zjednoczyć. Tę ambiwalencję głosu - antagonizm zdrowego rozsądku i ci-
chego obłędu - trzeba teraz w tekście Chwistka ukazać.
Aporia głosu po raz pierwszy pojawiła się jako wynik psychofizjolo-
gicznych badań Chwistka nad procesem widzenia, przeprowadzonych
w pracowni Władysława Heinricha, a opublikowanych w 1906 i 1909
roku. W artykule Sur les variations périodique du contenu des images
vues dans un contour donne (1909) Chwistek rozważał zjawisko regular-
nych oscylacji występujących podczas percepcji schematycznych rysun-
ków, które ze względu na swój schematyzm mogą przedstawiać na przy-
kład bądź orła, bądź czarnoksiężnika. Zagadnienie to nie jest oczywiście
nowe, ważne jest natomiast stwierdzenie Chwistka, że istnieje kategoria
obrazów, które wywołują periodyczne zmiany, a zmiany te „nie są zależ-
ne od woli obserwatora”42. Wniosek ten Chwistek uzupełnił później
o założenie, wedle którego jeżeli coś jest niezależne od naszej woli, to tym
samym zyskuje walor obiektywności43. Tym stwierdzeniem otwierał so-
bie twórca drogę do problematyzacji nie tylko procesu widzenia, lecz do
destabilizacji doświadczenia w ogóle, a zwłaszcza doświadczenia metafi-
zycznego. Chwistek nie chce już bowiem mówić o konturze różnych obra-
zów, lecz jest skłonny rozważać oscylację obrazów w obrębie jakiegoś
schematycznego konturu jako oscylację pomiędzy własnościami rzeczy
w ramach tego schematu44. Dzięki temu zastąpieniu ciążącej ku subiek-
tywności i anormalności kategorii obrazu przez własność rzeczy, do-
świadczenie to zyskuje na obiektywności, produkując aporię tożsamości
rzeczy, czyli periodyczną zmianę jej różnych własności.
42 L. Chwistek, Sur les variations périodiques du contenu des images vues dans un
contour donne, „Bulletin International de l'Academie des Sciences de Cracovie: Classe des
Sciences Mathématiques et Naturelles” 1909, I, s. 394-413; (fragment) Zmienność treści
w obrazach, (w:) L. Chwistek, Wielość rzeczywistości w sztuce i inne szkice literackie, op.
cit., s. 21-23.
43 L. Chwistek, Sens i rzeczywistość, op. cit., s. 56.
44 Ibidem, s. 56-57.