DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Ratajczak, Tomasz: Podróże władcy i architektura: przebudowa królewskich rezydencji za panowania Zygmunta Starego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28196#0010
TOMASZ RATAJCZAK
jący pod kierownictwem florenckiego lapicydy Francesco15. Pałac króla
Aleksandra, stanowiący obecnie zachodnie skrzydło rezydencji, pozosta-
wał w stanie surowym, gdy pod koniec 1506 roku Zygmunt został obrany
królem na sejmie w Piotrkowie16. Po przybyciu na Wawel, władca za-
mieszkiwał, tak jak jego poprzednicy, w wieżowym pałacu, zwanym w
źródłach Kurzą Nogą17, stojącym w płn.-wsch. części zamku, podczas gdy
budynek wymurowany za rządów jego brata w zachodniej części zamku
wyposażano w dekoracyjny detal architektoniczny, kładziono posadzki
i malowano wnętrza. Nowy pałac był już zapewne gotowy w następnym
roku po koronacji Zygmunta18. Długie okresy pobytu dworu w jednym
miejscu musiały w istotny sposób wpłynąć na stopniową ewolucję kon-
cepcji architektonicznego ukształtowania rezydencji. Zapewne niedługo
po koronacji Zygmunta przystąpiono do budowy drugiego pałacu, stano-
wiącego północne skrzydło rezydencji królewskiej, częściowo wyburzając
istniejącą tam zabudowę XIV-wieczną19.
Być może pierwotnie nie planowano rozbudowy pałacu aż do wieży
Kurzej Nogi20, realizując zresztą projekt z czasów Aleksandra. Zakładał
samy z budowniczym rezydencji królewskiej. Rzeczony wpis por. Księgi przyjęć do prawa
miejskiego w Krakowie 1507-1572, wyd. A. Kiełbicka, Z. Wojas, Kraków 1993, s. 35.
16 A. Fischinger, op. cit., s. 87, Z. Pianowski, Zygmunt czy Aleksander? O początku
gotycko-renesansowego pałacu na Wawelu, (w:) Festina lente. Prace ofiarowane Andrzejo-
wi Fischingerowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. M. Piwocka, D. Nowacki, Kra-
ków 1998, s. 49-66.
16 Kilka miesięcy wcześniej Zygmunt dostąpił wyniesienia na stolec wielkoksiążęcy w
Wilnie, natomiast koronacja w Krakowie odbyła się w styczniu 1507 roku. Zob. S. Grzybow-
ski, Dzieje Polski i Litwy (1506-1648), Kraków 2000, s. 12; M. Markiewicz, op. cit., s. 324.
17 Nazwa pochodziła zapewne od kształtu gwiaździstego sklepienia reprezentacyjnej
sali na najwyższej kondygnacji wieży, które wspierało się na monumentalnym filarze.
Kurza Noga przeszła remont po pożarze ok. 1500 roku. Być może z tego okresu pochodzi
jeden z portali w dawnej sypialni królewskiej, oraz ceglana przypora, z narożnikami lico-
wanymi ciosami piaskowca. Zob. A. Fischinger, Czym była Kurza Noga w Zamku Królew-
skim na Wawelu, „Rocznik Krakowski” 55 (1989), s. 76-87.
18 A. Fischinger, Pałac króla Aleksandra..., s. 80; Z. Pianowski, Zygmunt czy Alek-
sander..., s. 62-63. Obaj badacze różnią się w swoich poglądach nt. datowania kolejnych
faz XVI-wiecznej przebudowy Wawelu, zasadniczo zgadzają się jednak, co do terminu
zakończenia prac w pałacu Aleksandra.
19 Ibidem. Pianowski sugeruje, że budowę północnego pałacu mógł przewidywać pro-
jekt pierwotny, o czym miałoby świadczyć załamanie ściany północnej pałacu Aleksandra
w kierunku wieży Kurzej Nogi, zob. Z. Pianowski, op. cit., s. 53. Taką możliwość przyj-
muje również A. Fischinger, w dotychczas niepublikowanych badaniach zamku wawel-
skiego, wskazując m.in. na brak w skrzydle zachodnim dużej klatki schodowej, zapew-
niającej wygodną komunikację pomiędzy kondygnacjami, co w ówczesnej architekturze
rezydencjonalnej stanowiło już standardowe rozwiązanie.
20 Istnieją co do tego poważne kontrowersje wśród badaczy, por. wyżej artykuły A. Fi-
schingera i Z. Pianowskiego. Mimo opublikowania wyników najnowszych badań architek-
jący pod kierownictwem florenckiego lapicydy Francesco15. Pałac króla
Aleksandra, stanowiący obecnie zachodnie skrzydło rezydencji, pozosta-
wał w stanie surowym, gdy pod koniec 1506 roku Zygmunt został obrany
królem na sejmie w Piotrkowie16. Po przybyciu na Wawel, władca za-
mieszkiwał, tak jak jego poprzednicy, w wieżowym pałacu, zwanym w
źródłach Kurzą Nogą17, stojącym w płn.-wsch. części zamku, podczas gdy
budynek wymurowany za rządów jego brata w zachodniej części zamku
wyposażano w dekoracyjny detal architektoniczny, kładziono posadzki
i malowano wnętrza. Nowy pałac był już zapewne gotowy w następnym
roku po koronacji Zygmunta18. Długie okresy pobytu dworu w jednym
miejscu musiały w istotny sposób wpłynąć na stopniową ewolucję kon-
cepcji architektonicznego ukształtowania rezydencji. Zapewne niedługo
po koronacji Zygmunta przystąpiono do budowy drugiego pałacu, stano-
wiącego północne skrzydło rezydencji królewskiej, częściowo wyburzając
istniejącą tam zabudowę XIV-wieczną19.
Być może pierwotnie nie planowano rozbudowy pałacu aż do wieży
Kurzej Nogi20, realizując zresztą projekt z czasów Aleksandra. Zakładał
samy z budowniczym rezydencji królewskiej. Rzeczony wpis por. Księgi przyjęć do prawa
miejskiego w Krakowie 1507-1572, wyd. A. Kiełbicka, Z. Wojas, Kraków 1993, s. 35.
16 A. Fischinger, op. cit., s. 87, Z. Pianowski, Zygmunt czy Aleksander? O początku
gotycko-renesansowego pałacu na Wawelu, (w:) Festina lente. Prace ofiarowane Andrzejo-
wi Fischingerowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. M. Piwocka, D. Nowacki, Kra-
ków 1998, s. 49-66.
16 Kilka miesięcy wcześniej Zygmunt dostąpił wyniesienia na stolec wielkoksiążęcy w
Wilnie, natomiast koronacja w Krakowie odbyła się w styczniu 1507 roku. Zob. S. Grzybow-
ski, Dzieje Polski i Litwy (1506-1648), Kraków 2000, s. 12; M. Markiewicz, op. cit., s. 324.
17 Nazwa pochodziła zapewne od kształtu gwiaździstego sklepienia reprezentacyjnej
sali na najwyższej kondygnacji wieży, które wspierało się na monumentalnym filarze.
Kurza Noga przeszła remont po pożarze ok. 1500 roku. Być może z tego okresu pochodzi
jeden z portali w dawnej sypialni królewskiej, oraz ceglana przypora, z narożnikami lico-
wanymi ciosami piaskowca. Zob. A. Fischinger, Czym była Kurza Noga w Zamku Królew-
skim na Wawelu, „Rocznik Krakowski” 55 (1989), s. 76-87.
18 A. Fischinger, Pałac króla Aleksandra..., s. 80; Z. Pianowski, Zygmunt czy Alek-
sander..., s. 62-63. Obaj badacze różnią się w swoich poglądach nt. datowania kolejnych
faz XVI-wiecznej przebudowy Wawelu, zasadniczo zgadzają się jednak, co do terminu
zakończenia prac w pałacu Aleksandra.
19 Ibidem. Pianowski sugeruje, że budowę północnego pałacu mógł przewidywać pro-
jekt pierwotny, o czym miałoby świadczyć załamanie ściany północnej pałacu Aleksandra
w kierunku wieży Kurzej Nogi, zob. Z. Pianowski, op. cit., s. 53. Taką możliwość przyj-
muje również A. Fischinger, w dotychczas niepublikowanych badaniach zamku wawel-
skiego, wskazując m.in. na brak w skrzydle zachodnim dużej klatki schodowej, zapew-
niającej wygodną komunikację pomiędzy kondygnacjami, co w ówczesnej architekturze
rezydencjonalnej stanowiło już standardowe rozwiązanie.
20 Istnieją co do tego poważne kontrowersje wśród badaczy, por. wyżej artykuły A. Fi-
schingera i Z. Pianowskiego. Mimo opublikowania wyników najnowszych badań architek-