DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Ratajczak, Tomasz: Podróże władcy i architektura: przebudowa królewskich rezydencji za panowania Zygmunta Starego
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.28196#0012
10
TOMASZ RATAJCZAK
stosując charakterystyczną hierarchizację - portale i obramienia okien-
ne pierwszych dwóch kondygnacji stanowią interesujący konglomerat
późnogotyckich form wielopłaszczyznowych, krzyżujących się laskowań
występujących w ościeżach i nadprożach, oraz form renesansowych, uży-
tych do dekoracji gzymsów. Jedynie detal najwyższej, reprezentacyjnej
kondygnacji wykonano wyłącznie w stylistyce włoskiego renesansu24.
Najbardziej okazałą pozostałością wystroju tej kondygnacji jest zacho-
wany do dziś wykusz pałacu Aleksandra25, który jednocześnie wskazuje,
iż ta pierwotna koncepcja rezydencji wawelskiej nie przewidywała do-
budowy wielokondygnacyjnych loggii, w ich obecnie znanej postaci26.
O tym, że planowano dobudowę loggii o nieznanej nam formie, świadczą
zachowane na wyższych kondygnacjach otwory wejściowe (z późniejszą
kamieniarką)27.
Na obecnym etapie badań trudno rozstrzygnąć zagadnienie chrono-
logii rozbudowy tej części rezydencji królewskiej na Wawelu. Informacje
zaczerpnięte ze źródeł pisanych pozwalają przyjąć, że w 1512 roku, gdy
w Krakowie odbył się ślub Zygmunta z Barbarą Zapolya, nowy, dwu-
skrzydłowy człon rezydencji, składający się z tzw. pałacu Aleksandra,
tworzącego skrzydło zachodnie i pałacu stanowiącego skrzydło północne,
odnosić się również do innych sal na zamku królewskim, a przede wszystkim do całego
pałacu (łac. aula - pałac), co niestety dodatkowo komplikuje zagadnienia dotyczące chro-
nologii jego przebudowy i układu funkcjonalnego.
24 Obecne obramienia drugiego piętra są kopiami, sporządzonymi w trakcie restau-
racji Wawelu na początku XX wieku. Podczas wykonywania kopii, posłużono się istnie-
jącymi reliktami obramień z elewacji dziedzińcowych; por. P. Dettloff, M. Fabiański,
A. Fischinger, Zamek królewski na Wawelu. Sto lat odbudowy (1905-2005), Kraków 2005,
s. 39, 62.
25 Również w tym przypadku wśród badaczy nie ma zgody, co do tego, czy wykusz
umieszczony został na swoim miejscu od razu, czy też wtórnie go tam zamontowano.
A. Fischinger i P. Stępień, opierając się na wynikach badań architektonicznych, opowia-
dają się za pierwotną lokalizacją wykusza. Co ciekawe, posiłkując się tymi samymi bada-
niami, Z. Pianowski dochodzi do odmiennych wniosków. Uznaje, że wykusz przemonto-
wano później, z gotyckiej auli wyburzonej w trakcie wznoszenia skrzydła północnego, co
wydaje się jednak chybioną hipotezą, ze względu na brak śladów jego wtórnego osadzenia.
26 Wskazuje na to również rozstaw okien, nie korespondujący z układem późniejszych
loggii. Konsekwencją tego było zamurowanie niektórych otworów okiennych w miejscach,
w którjrch musiano umieścić wsporniki sklepień krużganków.
27 Jeden z nich umieszczony jest na II p. skrzydła zachodniego i prowadzi do sieni,
znajdującej się pomiędzy tzw. salą pod Meluzyną a komnatą z wykuszem. Kamieniarka
portalu jest oryginalna, XVI-wieczna. Moim zdaniem portal, pochodzący z warsztatu
Berrecciego, został tam wmontowany wtórnie, prawdopodobnie w latach 30. XVI wieku.
Drugie wejście, pierwotnie znacznie większe, umieszczone jest na I p. skrzydła północnego
i prowadzi do sieni, znajdującej się pomiędzy klatką Schodów Senatorskich a tzw. salą
Merliniego. Kamieniarka portalu w tym wejściu powstała w trakcie XX-wiecznej restau-
racji Wawelu.
TOMASZ RATAJCZAK
stosując charakterystyczną hierarchizację - portale i obramienia okien-
ne pierwszych dwóch kondygnacji stanowią interesujący konglomerat
późnogotyckich form wielopłaszczyznowych, krzyżujących się laskowań
występujących w ościeżach i nadprożach, oraz form renesansowych, uży-
tych do dekoracji gzymsów. Jedynie detal najwyższej, reprezentacyjnej
kondygnacji wykonano wyłącznie w stylistyce włoskiego renesansu24.
Najbardziej okazałą pozostałością wystroju tej kondygnacji jest zacho-
wany do dziś wykusz pałacu Aleksandra25, który jednocześnie wskazuje,
iż ta pierwotna koncepcja rezydencji wawelskiej nie przewidywała do-
budowy wielokondygnacyjnych loggii, w ich obecnie znanej postaci26.
O tym, że planowano dobudowę loggii o nieznanej nam formie, świadczą
zachowane na wyższych kondygnacjach otwory wejściowe (z późniejszą
kamieniarką)27.
Na obecnym etapie badań trudno rozstrzygnąć zagadnienie chrono-
logii rozbudowy tej części rezydencji królewskiej na Wawelu. Informacje
zaczerpnięte ze źródeł pisanych pozwalają przyjąć, że w 1512 roku, gdy
w Krakowie odbył się ślub Zygmunta z Barbarą Zapolya, nowy, dwu-
skrzydłowy człon rezydencji, składający się z tzw. pałacu Aleksandra,
tworzącego skrzydło zachodnie i pałacu stanowiącego skrzydło północne,
odnosić się również do innych sal na zamku królewskim, a przede wszystkim do całego
pałacu (łac. aula - pałac), co niestety dodatkowo komplikuje zagadnienia dotyczące chro-
nologii jego przebudowy i układu funkcjonalnego.
24 Obecne obramienia drugiego piętra są kopiami, sporządzonymi w trakcie restau-
racji Wawelu na początku XX wieku. Podczas wykonywania kopii, posłużono się istnie-
jącymi reliktami obramień z elewacji dziedzińcowych; por. P. Dettloff, M. Fabiański,
A. Fischinger, Zamek królewski na Wawelu. Sto lat odbudowy (1905-2005), Kraków 2005,
s. 39, 62.
25 Również w tym przypadku wśród badaczy nie ma zgody, co do tego, czy wykusz
umieszczony został na swoim miejscu od razu, czy też wtórnie go tam zamontowano.
A. Fischinger i P. Stępień, opierając się na wynikach badań architektonicznych, opowia-
dają się za pierwotną lokalizacją wykusza. Co ciekawe, posiłkując się tymi samymi bada-
niami, Z. Pianowski dochodzi do odmiennych wniosków. Uznaje, że wykusz przemonto-
wano później, z gotyckiej auli wyburzonej w trakcie wznoszenia skrzydła północnego, co
wydaje się jednak chybioną hipotezą, ze względu na brak śladów jego wtórnego osadzenia.
26 Wskazuje na to również rozstaw okien, nie korespondujący z układem późniejszych
loggii. Konsekwencją tego było zamurowanie niektórych otworów okiennych w miejscach,
w którjrch musiano umieścić wsporniki sklepień krużganków.
27 Jeden z nich umieszczony jest na II p. skrzydła zachodniego i prowadzi do sieni,
znajdującej się pomiędzy tzw. salą pod Meluzyną a komnatą z wykuszem. Kamieniarka
portalu jest oryginalna, XVI-wieczna. Moim zdaniem portal, pochodzący z warsztatu
Berrecciego, został tam wmontowany wtórnie, prawdopodobnie w latach 30. XVI wieku.
Drugie wejście, pierwotnie znacznie większe, umieszczone jest na I p. skrzydła północnego
i prowadzi do sieni, znajdującej się pomiędzy klatką Schodów Senatorskich a tzw. salą
Merliniego. Kamieniarka portalu w tym wejściu powstała w trakcie XX-wiecznej restau-
racji Wawelu.