DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Ratajczak, Tomasz: Podróże władcy i architektura: przebudowa królewskich rezydencji za panowania Zygmunta Starego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28196#0023
PODRÓŻE WŁADCY I ARCHITEKTURA
21
kowie, z destrukcją części zamkowej zabudowy średniowiecznej, podwyż-
szeniem zachowanych budowli i zmianą ich poziomów użytkowych54. Do
skrzydła wschodniego dostawiono od północy pałac wieżowy, który uwa-
żany jest za rezydencję królowej Bony55. Trójkondygnacyjne skrzydła
pałacowe, zwieńczone attyką, posiadały krużganki o nieznanej formie56.
Nic pewnego nie można także stwierdzić na temat układu pomieszczeń
i ich funkcjonalnego przeznaczenia. Wiadomo jedynie, że podobnie jak na
Wawelu, piano nobile mieściło się na najwyższej kondygnacji, natomiast,
wjazd na dziedziniec rezydencji znajdował się w skrzydle południowym57.
Z dużą dozą prawdopodobieństwa możemy założyć, że historia rozbudo-
wy rezydencji wileńskiej miała podobny przebieg jak w przypadku Wa-
welu - stopniowej ewolucji w kierunku wieloskrzydłowej zabudowy z we-
wnętrznym, trapezoidalnym dziedzińcem, znanej z wykopalisk archeolo-
gicznych i archiwalnych planów. Jednak w Wilnie stan ten osiągnięto
dopiero po śmierci Zygmunta Starego, w wyniku prac budowlanych pod-
jętych przez jego syna58. Również w tym wypadku, o kierunku ewolucji
całego kompleksu zadecydowały m.in. przedłużające się pobyty dworu
królewskiego. Zakwaterowanie w jednym miejscu dużej grupy ludzi -
dwór królewski w tym czasie liczył kilkaset osób - było poważnym pro-
blemem logistycznym. Dodatkową komplikacją była konieczność odsepa-
rowania fraucymeru, wprowadzenia części reprezentacyjnej o znacznych
rozmiarach, rozbudowanego apartamentu władcy, licznych ciągów ko-
munikacyjnych o charakterze publicznym i prywatnym oraz lokalizacji
kuchni poza głównym budynkiem mieszkalnym (względy bezpieczeń-
stwa), jednak w bezpośrednim sąsiedztwie, gwarantującym dobrą komu-
nikację kuchni z salą stołową. Wieloskrzydłowa, kilkukondygnacyjna
rezydencja stwarzała odpowiednie ramy architektoniczne dla pomiesz-
czenia tak skomplikowanego zespołu funkcji.
Stabilizacja głównych ośrodków władzy w Krakowie i Wilnie w spo-
sób istotny wpłynęła na wzrost znaczenia rezydencji ulokowanych na
szlaku królewskich podróży pomiędzy tymi dwiema siedzibami. Na star-
szej trasie, używanej niezmiennie od czasów Jagiełły, najważniejszą rolę
odgrywały zamki w Sandomierzu i Lublinie.
54 Vilniaus Zemutines pilies rumai (1994-95 metą tyrimai), Vilnius 1999, s. 301-308.
65 T. Torbus, op. cit., s. 202.
56 Attyka pałacu wileńskiego jest znana z rycin. Niestety, przekazy ikonograficzne
z tego samego okresu znacznie się różnią, co stawia pod znakiem zapytania ich wiarygod-
ność. Sama attyka, niezależnie od jej formy, pochodziła prawdopodobnie z czasu przebu-
dowy pałacu, kontynuowanej przez Zygmunta Augusta w II poł. XVI wieku, choć niewy-
kluczone jest jej datowanie dopiero na czasy Zygmunta III Wazy.
57 Vilniaus Zemutines...(1994-95...), s. 310.
58 T. Torbus, op. cit., s. 202. Z inicjatywy Zygmunta Augusta wzniesiono od podstaw
dwa nowe skrzydła: zachodnie i północne.
21
kowie, z destrukcją części zamkowej zabudowy średniowiecznej, podwyż-
szeniem zachowanych budowli i zmianą ich poziomów użytkowych54. Do
skrzydła wschodniego dostawiono od północy pałac wieżowy, który uwa-
żany jest za rezydencję królowej Bony55. Trójkondygnacyjne skrzydła
pałacowe, zwieńczone attyką, posiadały krużganki o nieznanej formie56.
Nic pewnego nie można także stwierdzić na temat układu pomieszczeń
i ich funkcjonalnego przeznaczenia. Wiadomo jedynie, że podobnie jak na
Wawelu, piano nobile mieściło się na najwyższej kondygnacji, natomiast,
wjazd na dziedziniec rezydencji znajdował się w skrzydle południowym57.
Z dużą dozą prawdopodobieństwa możemy założyć, że historia rozbudo-
wy rezydencji wileńskiej miała podobny przebieg jak w przypadku Wa-
welu - stopniowej ewolucji w kierunku wieloskrzydłowej zabudowy z we-
wnętrznym, trapezoidalnym dziedzińcem, znanej z wykopalisk archeolo-
gicznych i archiwalnych planów. Jednak w Wilnie stan ten osiągnięto
dopiero po śmierci Zygmunta Starego, w wyniku prac budowlanych pod-
jętych przez jego syna58. Również w tym wypadku, o kierunku ewolucji
całego kompleksu zadecydowały m.in. przedłużające się pobyty dworu
królewskiego. Zakwaterowanie w jednym miejscu dużej grupy ludzi -
dwór królewski w tym czasie liczył kilkaset osób - było poważnym pro-
blemem logistycznym. Dodatkową komplikacją była konieczność odsepa-
rowania fraucymeru, wprowadzenia części reprezentacyjnej o znacznych
rozmiarach, rozbudowanego apartamentu władcy, licznych ciągów ko-
munikacyjnych o charakterze publicznym i prywatnym oraz lokalizacji
kuchni poza głównym budynkiem mieszkalnym (względy bezpieczeń-
stwa), jednak w bezpośrednim sąsiedztwie, gwarantującym dobrą komu-
nikację kuchni z salą stołową. Wieloskrzydłowa, kilkukondygnacyjna
rezydencja stwarzała odpowiednie ramy architektoniczne dla pomiesz-
czenia tak skomplikowanego zespołu funkcji.
Stabilizacja głównych ośrodków władzy w Krakowie i Wilnie w spo-
sób istotny wpłynęła na wzrost znaczenia rezydencji ulokowanych na
szlaku królewskich podróży pomiędzy tymi dwiema siedzibami. Na star-
szej trasie, używanej niezmiennie od czasów Jagiełły, najważniejszą rolę
odgrywały zamki w Sandomierzu i Lublinie.
54 Vilniaus Zemutines pilies rumai (1994-95 metą tyrimai), Vilnius 1999, s. 301-308.
65 T. Torbus, op. cit., s. 202.
56 Attyka pałacu wileńskiego jest znana z rycin. Niestety, przekazy ikonograficzne
z tego samego okresu znacznie się różnią, co stawia pod znakiem zapytania ich wiarygod-
ność. Sama attyka, niezależnie od jej formy, pochodziła prawdopodobnie z czasu przebu-
dowy pałacu, kontynuowanej przez Zygmunta Augusta w II poł. XVI wieku, choć niewy-
kluczone jest jej datowanie dopiero na czasy Zygmunta III Wazy.
57 Vilniaus Zemutines...(1994-95...), s. 310.
58 T. Torbus, op. cit., s. 202. Z inicjatywy Zygmunta Augusta wzniesiono od podstaw
dwa nowe skrzydła: zachodnie i północne.