DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Ratajczak, Tomasz: Podróże władcy i architektura: przebudowa królewskich rezydencji za panowania Zygmunta Starego
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.28196#0025
PODRÓŻE WŁADCY I ARCHITEKTURA
23
ty również nie zachowany i znany jedynie z tekstów lustracji dóbr
królewskich, XVII-wiecznego miedziorytu oraz planu sporządzonego
przedjego rozbiórką w XIX wieku63. Nową, trójkondygnacyjną rezyden-
cję wzniesiono w południowo-zachodniej części dawnych obwarowań64.
W swojej formie architektonicznej przypominała nieco wawelski pałac
Aleksandra z przejazdem bramnym, nad którym w Lublinie znajdował
się zespół apartamentowy monarchy, składający się z czterech pomiesz-
czeń: komnaty sypialnej, izby i dwóch sieni65. Z tekstu lustracji wiadomo,
że na parterze i pierwszym piętrze rezydencji, w jej południowej części,
mieściły się reprezentacyjne sale, o stropach wspartych na pojedynczych
kolumnach66. Miały one zapewne znaczenie symboliczne, gdyż ich użycie
nie było konieczne ze względów konstrukcyjnych. Piano nobile w odróż-
nieniu od większości rezydencji jagiellońskich mieściło się na pierwszym
piętrze. Na obszernym dziedzińcu, wewnątrz pochodzących jeszcze z XIV
wieku murów obronnych, znajdowały się zabudowania gospodarcze, dom
mansjonarzy powołanych do obsługi kaplicy zamkowej, oraz trzynasto-
wieczny donżon. Stosunkowo niewielkie rozmiary nowo wzniesionego
pałacu Zygmunta wynikały zapewne z jego funkcjonalnego przeznacze-
nia -jako etapowej rezydencji na trasie monarszych przejazdów z Kra-
kowa do Wilna67.
63 S. Wojciechowski, Renesansowy zamek lubelski, „Ochrona Zabytków” 1954, nr 3,
s. 178-182; U. Borkowska, op. cit., s. 22-23; I. Buczkowa, Dzieje zamku lubelskiego, Lublin
1965, s. 7-11; I. Rolska-Boruch, „Domy pańskie” na Lubelszczyźnie od późnego gotyku do
wczesnego baroku, Lublin 2003, s. 41-48. Ta ostatnia publikacja obfituje w liczne błędy
i nietrafne hipotezy.
64 Próby wiązania przebudowy zamku lubelskiego z osobą Berrecciego, podejmowane
przez niektórych badaczy, nie znajdują potwierdzenia w źródłach oraz w materiale zabyt-
kowym.
65 Warto zwrócić uwagę na symboliczne znaczenie usytuowania apartamentu króla
ponad przejazdem bramnym. W ten sposób władca wywyższony ponad bramą, w symbo-
licznym sensie kontrolował dostęp do rezydencji. Takie usytuowanie apartamentów mo-
narszych w obrębie rezydencji ma długą tradycję.
66 Pałac lubelski przedstawiony na XVII-wiecznym miedziorycie w dziele Brauna
i Hogenberga, przypomina nieco rezydencję wieżową i zwieńczony jest attyką. Niestety,
wizerunek ten nie jest wiarygodnym źródłem ikonograficznym, choć trzeba przyznać, że z
analizy planu pałacu sporządzonego przed jego rozbiórką wynika, że południowy człon
rezydencji mógł charakteryzować się znacznym wyniesieniem w stosunku do budynku
bramnego. Świadczą o tym bardzo grube mury tej części pałacu.
67 W najnowszej literaturze niekiedy porównuje się pałac lubelski z wieżową rezy-
dencją Zygmunta I w Piotrkowie, por. U. Borkowska, Gothic-renaissance royal residences
in Roland, (w:) Die lander der Bóhmischen Krone und ihre Nachbarn zur Zeit der
Jagiellonenkónige (1471-1526), Studia Jagiellonka Lipsiensia, Bd. 2, hg. E. Werter, Ost-
fildern 2004, s. 110-111. Jest to jednak nietrafna analogia. Pałac piotrkowski jest w prze-
23
ty również nie zachowany i znany jedynie z tekstów lustracji dóbr
królewskich, XVII-wiecznego miedziorytu oraz planu sporządzonego
przedjego rozbiórką w XIX wieku63. Nową, trójkondygnacyjną rezyden-
cję wzniesiono w południowo-zachodniej części dawnych obwarowań64.
W swojej formie architektonicznej przypominała nieco wawelski pałac
Aleksandra z przejazdem bramnym, nad którym w Lublinie znajdował
się zespół apartamentowy monarchy, składający się z czterech pomiesz-
czeń: komnaty sypialnej, izby i dwóch sieni65. Z tekstu lustracji wiadomo,
że na parterze i pierwszym piętrze rezydencji, w jej południowej części,
mieściły się reprezentacyjne sale, o stropach wspartych na pojedynczych
kolumnach66. Miały one zapewne znaczenie symboliczne, gdyż ich użycie
nie było konieczne ze względów konstrukcyjnych. Piano nobile w odróż-
nieniu od większości rezydencji jagiellońskich mieściło się na pierwszym
piętrze. Na obszernym dziedzińcu, wewnątrz pochodzących jeszcze z XIV
wieku murów obronnych, znajdowały się zabudowania gospodarcze, dom
mansjonarzy powołanych do obsługi kaplicy zamkowej, oraz trzynasto-
wieczny donżon. Stosunkowo niewielkie rozmiary nowo wzniesionego
pałacu Zygmunta wynikały zapewne z jego funkcjonalnego przeznacze-
nia -jako etapowej rezydencji na trasie monarszych przejazdów z Kra-
kowa do Wilna67.
63 S. Wojciechowski, Renesansowy zamek lubelski, „Ochrona Zabytków” 1954, nr 3,
s. 178-182; U. Borkowska, op. cit., s. 22-23; I. Buczkowa, Dzieje zamku lubelskiego, Lublin
1965, s. 7-11; I. Rolska-Boruch, „Domy pańskie” na Lubelszczyźnie od późnego gotyku do
wczesnego baroku, Lublin 2003, s. 41-48. Ta ostatnia publikacja obfituje w liczne błędy
i nietrafne hipotezy.
64 Próby wiązania przebudowy zamku lubelskiego z osobą Berrecciego, podejmowane
przez niektórych badaczy, nie znajdują potwierdzenia w źródłach oraz w materiale zabyt-
kowym.
65 Warto zwrócić uwagę na symboliczne znaczenie usytuowania apartamentu króla
ponad przejazdem bramnym. W ten sposób władca wywyższony ponad bramą, w symbo-
licznym sensie kontrolował dostęp do rezydencji. Takie usytuowanie apartamentów mo-
narszych w obrębie rezydencji ma długą tradycję.
66 Pałac lubelski przedstawiony na XVII-wiecznym miedziorycie w dziele Brauna
i Hogenberga, przypomina nieco rezydencję wieżową i zwieńczony jest attyką. Niestety,
wizerunek ten nie jest wiarygodnym źródłem ikonograficznym, choć trzeba przyznać, że z
analizy planu pałacu sporządzonego przed jego rozbiórką wynika, że południowy człon
rezydencji mógł charakteryzować się znacznym wyniesieniem w stosunku do budynku
bramnego. Świadczą o tym bardzo grube mury tej części pałacu.
67 W najnowszej literaturze niekiedy porównuje się pałac lubelski z wieżową rezy-
dencją Zygmunta I w Piotrkowie, por. U. Borkowska, Gothic-renaissance royal residences
in Roland, (w:) Die lander der Bóhmischen Krone und ihre Nachbarn zur Zeit der
Jagiellonenkónige (1471-1526), Studia Jagiellonka Lipsiensia, Bd. 2, hg. E. Werter, Ost-
fildern 2004, s. 110-111. Jest to jednak nietrafna analogia. Pałac piotrkowski jest w prze-