Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (17.2006)

PODRÓŻE WŁADCY I ARCHITEKTURA

25

Pobyty w miejscu obrad organów reprezentacji stanowej przejęły dawną
funkcję pobytów w stolicach powiatów, aktualną jeszcze za rządów Ja-
giełły. Od tej pory królewskie podróże na sejmy stały się częścią składo-
wą życia codziennego polskiego dworu, a ich rola ciągle wzrastała, pro-
porcjonalnie do umacniania się sejmu jako nowego organu władzy. Sejm
stał się nowym i ważnym czynnikiem centrotwórczym, inicjując proces
formowania się kolejnego obok rezydencji królewskich miejsca decyzji
politycznych73. Naturalną tendencją nowej instytucji społeczno-politycz-
nej, opozycyjnej wobec monarchicznego systemu władzy, było umiejsco-
wienie w oddaleniu od rezydencji królewskiej, bliżej centrum geograficz-
nego państwa74. Stąd Piotrków awansował już pod koniec XV w. do rangi
parlamentarnej stolicy królestwa.
Zygmunt od początku swoich rządów dążył do spowolnienia procesu
umacniania się sejmu jako organu władzy szlachty, co potwierdzały pró-
by przesunięcia obrad do rezydencji. O wzroście rangi Piotrkowa w rywa-
lizacji z Krakowem jako miejscem sejmowym75 świadczyła budowa pała-
cu, do której w 1511 roku specjalnie sprowadzony został, prawdopodobnie
z terenu Górnych Węgier (ob. Słowacja), wspomniany wcześniej Mistrz
Benedykt, działający potem jako królewski architekt na Wawelu i w San-
domierzu76. Do 1519 roku Benedykt wzniósł trójkondygnacyjny pałac
wieżowy, zaopatrzony w gotycko-renesansową kamieniarkę77 (il. 7). Układ
funkcjonalny nowej rezydencji sejmowej polskiego monarchy był zapew-
ne wzorem dla rozplanowania wnętrz w przebudowywanej po 1527 roku
wawelskiej Kurzej Nodze, stanowiącej od XIV wieku centrum znaczenio-

73 M. Wrede, op. cit., s. 594.
74 Ibidem, s. 594.
75 Za rządów Zygmunta, szesnaście razy sejm zbierał się również w Krakowie, na
zamku królewskim.
76 W rachunkach budowy ratusza w Bardejowie na Słowacji, w zespole kamieniarzy
wykonujących detal architektoniczny, wymieniany jest Benedikt lapicida, por. N. Urbano-
va, A. Miko, Bardejoo, Radnica, (w:) Gotika. Dejiny slooenskeho vytvarneho umienia, ed.
D. Buran, Bratislava 2003, s. 616. Niektórzy kamieniarze z warsztatu bardejowskiego
zostali zaangażowani w 1508 roku przez kapitana zamku biskupa krakowskiego w Mu-
szynie, por. A. Miko, Naprahu renesansie (w:) Gotika..., op. cit., s. 565. Obecność w Piotr-
kowie i Bardejowie kamieniczki charakteryzującej się nietypową i bardzo rzadką orna-
mentyką w formie fryzu z tralek, uprawdopodobnia tezę o górnowęgierskiej (słowackiej)
proweniencji tego architekta (z pochodzenia będącego Niemcem).
77 H. Rutkowski, Zamek w Piotrkowie, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”
1958, nr 2, s. 155-177; T. Jakimowicz, „Turris Pyothrkooiensis” - pałac króla Zygmunta I,
„Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1972, nr 1, s. 21-40; J. Pietrzak, Zamki i dwory
obronne w dobrach państwowych prowincji wielkopolskiej. Studium z dziejów państwo-
wych siedzib obronnych na przełomie średniowiecza i nowożytności, Łódź 2003, s. 94-98;
L. Kajzer, Zamki i dwory obronne w Polsce Centralnej, Warszawa 2004, s. 42-43, 232-233.