DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Korduba, Piotr: Z badań nad dawnym domem i zamieszkiwaniem mieszczańskim w Polsce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28196#0042
40
PIOTR KORDUBA
Znakomity pod względem ontologicznym wymiar domu wynika nie
z jego ewentualnych walorów artystycznych, a z rangi relacji między nim
a jego użytkownikiem. Relacja ta buduje formę społeczno-kulturową
określaną mianem zamieszkiwania* * 4. Zamieszkiwanie jako podstawowy
rys bytu łączy pośrednio lub bezpośrednio wszystkie obszary życia czło-
wieka. Oczywistym jest więc, że w takim „domowym” uniwersum znaj-
duje się materiał przede wszystkim dla badań filozoficznych i szerokiego
bloku nauk społecznych, a w dalszej dopiero kolejności historycznych.
W obszarze zainteresowań pierwszych dwóch dyscyplin leży dom jako
zjawisko fenomenologiczne oraz instytucja społeczna w czasach współ-
czesnych5. Pod tym samym kątem, ale w czasoprzestrzeni epok minio-
nych, zajmuje się domem historia społeczna6. Dla socjotopografii dom to
instrument stratyfikacji mieszkańców miast7. Z kolei historia kultury
materialnej i gospodarki wykorzystuje wyposażenie domu jako źródło
wiedzy o dawnej codzienności oraz o procesach ekonomicznych8.
der Fruhen Neuzeit, t. I: Das Haus und seine Menschen 16.-18. Jahrhundert, Miinchen
1990, 11-14.
4 M. Heidegger, Budować, mieszkać, myśleć. Eseje wybrane, wybór i tłum. K Michalski,
Warszawa 1977; H.J. Teuteberg, Betrachtungen zu einer Geschichte des Wohnens, (w:) Ho-
mo habitans. Zur Sozialgeschichte des landlichen und stadtichen Wohnens in der Neuzeit,
Hrsg. H.J. Teuteberg, Munster 1985, s. 1-23. O zamieszkiwaniu pisze H. Buczyńska-Gare-
wicz, Miejsce, strony, okolice. Przyczynek do fenomenologii przestrzeni, Kraków 2006,
s. 216-234. Wyróżnienie terminów dom i zamieszkiwanie jest szczególnie istotne w języku
polskim. W niektórych językach funkcjonują bowiem dwa bliskoznaczne określenia na
dom jako budynek i dom w sensie społecznym i kulturowym np. oikia /oikos, house/home\
por. także E. Rewers, Język i przestrzeń w poststrukturalistycznej filozofii kultury, Poznań
1996, s. 51-52.
5 A. S. Rapoport, House Form and Culture, New Jersey 1968; M. Heidegger, op. cit.;
G. Bachelard, Dom od piwnic po strych. Znaczenie schronienia, tłum. M. Ochab, „Punkt”,
1979, nr 8, s. 136-156; Dom we współczesnej Polsce, red. P. Łukasiewicz, A. Siciński, Wro-
cław 1992; A. Karwińska, Między miejscem magicznym a instytucją totalitarną. Przestrzeń
i kultura domu, (w:) Przemiany miasta. Wokół socjologii Aleksandra Wallisa, red. B. Ja-
łowiecki i inni, Warszawa 2005, s. 168-187.
6 Haus und Familie in der spatmittelalterlichen Stadt, Hrsg. A. Haverkamp, Kóln-
Wien 1984; Prioate Domain, Public Inąuiry. Families and Life-styles in the Netherlands
and Europę, 1550 to the Present, red. A. Schuurman, P. Spierenburg, Hilversum 1996.
7 U. Sowina, Sieradz. Układ przestrzenny i społeczeństwo miasta w XV-XVI wieku,
Warszawa-Sieradz 1991; M. Chorowska, C. Lasota, O średniowiecznej kamienicy wroc-
ławskiej na tle socjotopografii Starego Miasta, (w:) Architektura Wrocławia, t.l: Dom,
Wrocław 1995, s. 51-73; M. Goliński, Socjotopog7'afia późnośredniowiecznego Wrocławia
(przestrzeń - podatnicy - rzemiosło), Wrocław 1997; J. Wiesiołowski, Socjotopografia póź-
nośredniowiecznego Poznania, Poznań 1997.
8 Z wybranych tylko: Probate Inoentories. A new source for the historical study of
wealth, materiał culture and cigricultural deuelopment, red. A. van der Woude, A. Schuur-
man, Wageningen 1980; H. Hundsbichler, Dokumente aus dem Alltag des Mitelalters.
Zum Arbeitsinstrumentarium des Instituts fur mittelalterliche Realienkunde Osterreichs,
(w:) Ósterreich in Bibliographie und Dokumentation, Biblios Schriften, t. 135, Wien 1986,
PIOTR KORDUBA
Znakomity pod względem ontologicznym wymiar domu wynika nie
z jego ewentualnych walorów artystycznych, a z rangi relacji między nim
a jego użytkownikiem. Relacja ta buduje formę społeczno-kulturową
określaną mianem zamieszkiwania* * 4. Zamieszkiwanie jako podstawowy
rys bytu łączy pośrednio lub bezpośrednio wszystkie obszary życia czło-
wieka. Oczywistym jest więc, że w takim „domowym” uniwersum znaj-
duje się materiał przede wszystkim dla badań filozoficznych i szerokiego
bloku nauk społecznych, a w dalszej dopiero kolejności historycznych.
W obszarze zainteresowań pierwszych dwóch dyscyplin leży dom jako
zjawisko fenomenologiczne oraz instytucja społeczna w czasach współ-
czesnych5. Pod tym samym kątem, ale w czasoprzestrzeni epok minio-
nych, zajmuje się domem historia społeczna6. Dla socjotopografii dom to
instrument stratyfikacji mieszkańców miast7. Z kolei historia kultury
materialnej i gospodarki wykorzystuje wyposażenie domu jako źródło
wiedzy o dawnej codzienności oraz o procesach ekonomicznych8.
der Fruhen Neuzeit, t. I: Das Haus und seine Menschen 16.-18. Jahrhundert, Miinchen
1990, 11-14.
4 M. Heidegger, Budować, mieszkać, myśleć. Eseje wybrane, wybór i tłum. K Michalski,
Warszawa 1977; H.J. Teuteberg, Betrachtungen zu einer Geschichte des Wohnens, (w:) Ho-
mo habitans. Zur Sozialgeschichte des landlichen und stadtichen Wohnens in der Neuzeit,
Hrsg. H.J. Teuteberg, Munster 1985, s. 1-23. O zamieszkiwaniu pisze H. Buczyńska-Gare-
wicz, Miejsce, strony, okolice. Przyczynek do fenomenologii przestrzeni, Kraków 2006,
s. 216-234. Wyróżnienie terminów dom i zamieszkiwanie jest szczególnie istotne w języku
polskim. W niektórych językach funkcjonują bowiem dwa bliskoznaczne określenia na
dom jako budynek i dom w sensie społecznym i kulturowym np. oikia /oikos, house/home\
por. także E. Rewers, Język i przestrzeń w poststrukturalistycznej filozofii kultury, Poznań
1996, s. 51-52.
5 A. S. Rapoport, House Form and Culture, New Jersey 1968; M. Heidegger, op. cit.;
G. Bachelard, Dom od piwnic po strych. Znaczenie schronienia, tłum. M. Ochab, „Punkt”,
1979, nr 8, s. 136-156; Dom we współczesnej Polsce, red. P. Łukasiewicz, A. Siciński, Wro-
cław 1992; A. Karwińska, Między miejscem magicznym a instytucją totalitarną. Przestrzeń
i kultura domu, (w:) Przemiany miasta. Wokół socjologii Aleksandra Wallisa, red. B. Ja-
łowiecki i inni, Warszawa 2005, s. 168-187.
6 Haus und Familie in der spatmittelalterlichen Stadt, Hrsg. A. Haverkamp, Kóln-
Wien 1984; Prioate Domain, Public Inąuiry. Families and Life-styles in the Netherlands
and Europę, 1550 to the Present, red. A. Schuurman, P. Spierenburg, Hilversum 1996.
7 U. Sowina, Sieradz. Układ przestrzenny i społeczeństwo miasta w XV-XVI wieku,
Warszawa-Sieradz 1991; M. Chorowska, C. Lasota, O średniowiecznej kamienicy wroc-
ławskiej na tle socjotopografii Starego Miasta, (w:) Architektura Wrocławia, t.l: Dom,
Wrocław 1995, s. 51-73; M. Goliński, Socjotopog7'afia późnośredniowiecznego Wrocławia
(przestrzeń - podatnicy - rzemiosło), Wrocław 1997; J. Wiesiołowski, Socjotopografia póź-
nośredniowiecznego Poznania, Poznań 1997.
8 Z wybranych tylko: Probate Inoentories. A new source for the historical study of
wealth, materiał culture and cigricultural deuelopment, red. A. van der Woude, A. Schuur-
man, Wageningen 1980; H. Hundsbichler, Dokumente aus dem Alltag des Mitelalters.
Zum Arbeitsinstrumentarium des Instituts fur mittelalterliche Realienkunde Osterreichs,
(w:) Ósterreich in Bibliographie und Dokumentation, Biblios Schriften, t. 135, Wien 1986,