Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (17.2006)

56

PIOTR KORDUBA

haus69 lub Flilr70. Występujące w XVIII stuleciu dodatkowe pomieszcze-
nia wbudowane w jej przestrzeń nie posiadają jednoznacznych nazw.
W inwentarzach używa się określenia Vorstube71 na pomieszczenie ulo-
kowane w okolicach sieni i izby tylnej. Należy przyjąć, że jedynym wnę-
trzem, którego to określenie dotyczy, może być dolne z owych wbudowa-
nych pomieszczeń72. Górne wnętrze to Hangel-Stube73, Hangstube74
(wisząca izba). Pomieszczenie znajdujące się za sienią w trakcie tylnym,
określano jako Stube75, uzupełniając jedynie dookreśleniami w rodzaju
grosse-76, hinter-77 lub unten Stube78. Choć wnętrze to zwykło się w po-
pularnej literaturze nazywać kantorem, to jednak w znanych mi mate-
riałach archiwalnych określenie to występuje sporadycznie i tylko w do-
kumentach z 2. poi. XVIII w.79 Trudno wobec tego uznać tę nazwę za
powszechną. W większości domów w trakcie tylnym znajdował się także
prowadzący do podwórza przechód. Pokój położony we frontowym trakcie
pierwszego piętra był już w XVI w. określany jako Saal80. Pomieszczenie
traktu tylnego nazywano SchlaffJzammer81 lub Schlaffstube82. Choć roz-

69 APG, 300, 1/342, s. 43-44, (1776), s. 73-75, (1777); APG, 6/167, s. 217-231, (1778).
™ APG, 300, C/2083, s. 286-287, (1708 lub 1709).
71 APG, 300, 6/165, s. 15-29, (1775), s. 411-430, (1776); APG, 6/166, s. 51-56, (1776);
APG, 300, 6/167, s. 217-231, (1778), s. 323-326, (1782).
72 Tak również podaje R. Dahne, Filhrer durch das Ratsherr Johan Uphagen-Haus in
Danzig, Danzig 1912, s. 16. Vorstube nie jest określeniem ani zredukowanej przestrzennie
w owym czasie sieni, ani też pomieszczenia w trakcie tylnymi, ponieważ występują one
osobno pod swymi zwyczajowymi nazwami.
79 APG, 300, 1/165, (1776), s. 393-406; R. Dahne, op. cit., s. 16.
74 J. C. Schultz, Danzig und seine Bauwerke, Berlin 1855, s. 129-131.
75 APG, 300, R/W, 233, k. 28r-36r, (1593); APG, 300, R/W, 280, k. 33v-35v, k. 41v-
47r, (1625); APG, 300, R/W, 179, s. 63-80, (1695).
76 APG, 300, R/W, 302, (1598); APG, 300, C/2083, s. 338-340, (1731); APG, 300,
6/167, s. 217-231, (1778).
77 APG, 300, 1/342, s. 73-75, (1777); APG, 300, 6/167, s. 155-164, (1782).
79 APG, 300, 6/165, s. 15-29, (1775); APG, 300, 6/167, s. 323-326, (1777 lub 1778).
79 APG, 300, 6/165, s. 411-430, (1776); APG, 300, 6/166, s. 281-288, (1777); E. Barylew-
ska-Szymańska, Wyposażenie gdańskich kantorów w 2. połowie XVIII wieku na podstawie
źródeł, referat wygłoszony na konferencji pt. Polskie meblarstwo. Projektanci-zbiory-piś-
miennictwo, Muzeum Narodowe w Warszawie 18 listopad 2004 r. (w druku) - autorka, choć
użyła w tytule wystąpienia określenia ,kantor”, dostrzega niejednoznaczne przeznaczenie
pomieszczenia wskazując na możliwość wykorzystania jako pokoju dziennego rodziny.
80 APG, 300, R/W, 302, (1598).
81 APG, 300, 43/38, k. 31, (1625) - opracowany M. Bogucka, Testament burmistrza
gdańskiego Hansa Speymana z 1625 r., (w:) Kultura średniowieczna i staropolska: studia
ofiarowane Aleksandrowi Gieysztorowi w pięćdziesięciolecie pracy naukowej, red. D. Gwi-
nowa, Warszawa 199.1, s. 587-593; APG, 300, C/2083, s. 4-6, (1640).
82 APG, 300, 1/253, s. 1-32, (1723); APG, 300, 6/167, s. 217-231, (1778); APG, 300,
1/293, s. 99-127, (1781); W 2 poi. XVIII w. niekiedy przy sypialni alkowa, por. E. Barylew-
ska-Szymańska, W. Szymański, „... na św. Michała lub od zaraz” - sprzedaż i wynajem
domów i mieszkań w Gdańsku w 1775 roku, „KHKM”, LI, 2003, nr 1, s. 27-39, s. 30.