Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (17.2006)

62

PIOTR KORDUBA

W materiałach źródłowych, w których pojawiają się wzmianki doty-
czące zabudowań tylnych, napotkać można informacje, że poza stajnią
znajduje się tam kuchnia101 i miejsce na drewno102. Przyjrzenie się ar-
chiwalnym przekazom ikonograficznym poszerza naszą wiedzę o tym
obszarze domu (ił. 3-4). Pod dachem oficyn i domów tylnych znalazły się
zarówno pomieszczenia niemieszkalne, jak i mieszkalne. Ostatnie z nich
wyposażono w piece i kominki. Parter oficyn pełnił funkcje pomocnicze
względem całego domu. Tu lokalizowana była kuchnia, a w jej pobliżu
toalety (Secret, Priuat), spiżarnie, pokoje służby. Całkowicie mieszkalne
piętro nie zawsze było skomunikowane z domem frontowym. Na jednym
z naszych projektów znajdujące się w tym miejscu pomieszczenia określo-
no jako Casament lub Logiament (il. 4). Jak już uprzednio zwróciliśmy
uwagę, pierwsze z określeń wskazuje na rodzaj osobnego mieszkania czy
apartamentu. W skrzydle bocznym, podobnie jak wcześniej w domu fron-
towym, posiadając pojedyncze wejście i znajdując się na ostatnim piętrze
jest ono w pewien sposób wyizolowane. Bardziej zagadkowa jest druga
z nazw - Logiament. W języku włoskim określenie to stosuje się wymien-
nie z terminem lozamento i oznaczają one lokal mający spełniać funkcje
czasowego mieszkania np. kwatery wojskowej103. R. Curicke używa okre-
ślenia logiament jako nazwy kwatery królewskiej na czas pobytu wład-
cy104. W bogatych domach Hamburga terminem Lozament nazywano po-
koje gościnne105. Zwyczaj i kontekst sugeruje, że i w przypadku Gdańska
chodziło właśnie o pokój dla czasowo tylko przebywającej w domu osoby106.
Przytoczone przez nas informacje dotyczące dyspozycji domu gdań-
skiego oraz nazw poszczególnych pomieszczeń wyznaczają pewne możli-
wości interpretacji sposobu jego funkcjonowania. Ujawnienie tych za-
gadnień dotyczy kilku poziomów: od najbardziej ogólnego jak generalne
przeznaczenie siedziby, przez bardziej szczegółowe jak sposoby wykorzy-
stania poszczególnych budynków, aż po niemalże detaliczne - funkcje
wybranych pomieszczeń. Dom gdański, nie posiadając wielkoprzestrzen-
nych powierzchni magazynowych ani pomieszczeń o jednoznacznie ogól-
nodostępnym przeznaczeniu (jak kantor, warsztat), był budynkiem słu-
żącym tylko celom mieszkalnym pojedynczej rodziny i jej obsługi. Ka-
mienica frontowa mieszcząc podstawowe pomieszczenia - sień, izbę, sy-
101 APG, 300, C/2083, s. 168-169, (1658), s. 280-282, (1707), s. 290-291, (1710); APG,
300, 6/167, s. 323-326, (1777 lub 1778).
w2 APG, 300, 1/342, s. 73-75, (1777).
103 S. Battaglia, op. cit., t. IX, Torino 1975, s. 192.
104 R. Curicke, op. cit., s. 361.
105 U. Meyer-Brunswick, Palaisahnliche Hamburger Biirgerhauser des 17. Jahrhun-
derts und ihre Geschichte, Hamburg 1990, s. 24, 27.
106 Nie można również wykluczyć, że termin ten mógł w 2. poi. XVIII w., kiedy nie-
które części domów były podnajmowane, oznaczać pokój do wynajęcia - za informację tę
dziękuję Panu Jackowi Kriegseisenowi z Uniwersytetu Gdańskiego.