DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Radomska, Magdalena: W kierunku tłumaczenia żartu: pomiędzy kierunkiem, kodem i kontekstem w sztuce neoawangardy węgierskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28196#0153
W KIERUNKU TŁUMACZENIA ŻARTU
151
nie z definicją i uzusem językowym), częściej jednak stosowane jest jako
określenie. Prawdziwym znaczeniem PSEUDO jest bowiem kierunek
artystyczny. Tak tylko tłumaczyć można pozorną niekonsekwencję - dla
artysty sześcian jest PSEUDO sześcianem, o ile wykonany jest przezeń,
zgodnie z teorią PSEUDO.
Zarówno artysta, jak i historycy sztuki używają terminu, jak gdyby
jego znaczeniem była całość rzeczywistości w szczególnym ujęciu.
PSEUDO domagające się w języku dookreślenia w postaci następujące-
go po nim wyrazu, funkcjonuje autonomicznie, tak że trudno nawet do-
określić PSEUDO w zdaniu przed tym wyrazem - jako teorię, koncepcję,
dzieło. Ma znacznie szersze, niż artystyczne ambicje; ma być kreacją
totalną. I choć nie jest - tak funkcjonuje. Niezwykła nośność tej kon-
cepcji - podkreślanie jej reprezentatywności przez umieszczanie jej na
okładce książki24 omawiającej sztukę węgierską od 1800 roku, wspo-
minanie w ważniejszych ogólnych opracowaniach jako kluczowej -
dodatkowo zwielokrotnia jej użycie, jednakże nieodmiennie w tym sa-
mym wydźwięku polityczno-egzystencjalnego hasła, którego nie trzeba
tłumaczyć.
Kreacją kierunku w wymiarze ściśle artystycznym jest termin Is-
tvana Harasztyego play art, stworzony przez artystę w odniesieniu do
własnej sztuki. Termin, mający określać oeuure artysty, stał się kluczem
interpretacyjnym jego prac - zastępując wręcz ich znaczenie. Nie bez
przyczyny - niezwykle ciekawy dorobek artystyczny Harasztyego nie
znajduje miejsca w języku historii sztuki. Rzemieślnicze wykształcenie
powiązane z brakiem artystycznego otworzyło zatem jednemu z najbar-
dziej politycznych artystów węgierskich drogę oficjalnej kariery arty-
stycznej, z której zrezygnował, natomiast wzrastająca w jego pracach
rola komentarza o charakterze politycznym przetarła mu drogę do wę-
gierskiej historii sztuki. Polityczność prac Harasztyego jest jednak pro-
blematyczna, ponieważ będąc ich swoistym raison cfetre, utrudnia zakla-
syfikowanie artysty jako takiego. Jak pisze Janos Frank: „byłoby
zrozumiałe (...), gdyby Haraszty znalazł dla siebie model do naśladowa-
nia we współczesnej sztuce uniwersalnej, w całej swej historii, sztuka
węgierska otrzymywała takie wpływy i przyjmowała różne trendy i ten-
dencje”25. Rolę łącznika z „uniwersalną sztuką” spełniają play art oraz
pojęcie „mobilu”, umożliwiające przyrównanie Harasztyego do Nicolasa
Schóffera, nie dostarczają one jednak kategorii analitycznych, które
24 L. Beke, E. Gabor. E. Prakfalvi, J. Sisa, J. Szabó, Magyar muveszet 1800 tól
napjainkig, Budapest: Corvina 2002.
25 J. Frank, op. cit., s. 30.
151
nie z definicją i uzusem językowym), częściej jednak stosowane jest jako
określenie. Prawdziwym znaczeniem PSEUDO jest bowiem kierunek
artystyczny. Tak tylko tłumaczyć można pozorną niekonsekwencję - dla
artysty sześcian jest PSEUDO sześcianem, o ile wykonany jest przezeń,
zgodnie z teorią PSEUDO.
Zarówno artysta, jak i historycy sztuki używają terminu, jak gdyby
jego znaczeniem była całość rzeczywistości w szczególnym ujęciu.
PSEUDO domagające się w języku dookreślenia w postaci następujące-
go po nim wyrazu, funkcjonuje autonomicznie, tak że trudno nawet do-
określić PSEUDO w zdaniu przed tym wyrazem - jako teorię, koncepcję,
dzieło. Ma znacznie szersze, niż artystyczne ambicje; ma być kreacją
totalną. I choć nie jest - tak funkcjonuje. Niezwykła nośność tej kon-
cepcji - podkreślanie jej reprezentatywności przez umieszczanie jej na
okładce książki24 omawiającej sztukę węgierską od 1800 roku, wspo-
minanie w ważniejszych ogólnych opracowaniach jako kluczowej -
dodatkowo zwielokrotnia jej użycie, jednakże nieodmiennie w tym sa-
mym wydźwięku polityczno-egzystencjalnego hasła, którego nie trzeba
tłumaczyć.
Kreacją kierunku w wymiarze ściśle artystycznym jest termin Is-
tvana Harasztyego play art, stworzony przez artystę w odniesieniu do
własnej sztuki. Termin, mający określać oeuure artysty, stał się kluczem
interpretacyjnym jego prac - zastępując wręcz ich znaczenie. Nie bez
przyczyny - niezwykle ciekawy dorobek artystyczny Harasztyego nie
znajduje miejsca w języku historii sztuki. Rzemieślnicze wykształcenie
powiązane z brakiem artystycznego otworzyło zatem jednemu z najbar-
dziej politycznych artystów węgierskich drogę oficjalnej kariery arty-
stycznej, z której zrezygnował, natomiast wzrastająca w jego pracach
rola komentarza o charakterze politycznym przetarła mu drogę do wę-
gierskiej historii sztuki. Polityczność prac Harasztyego jest jednak pro-
blematyczna, ponieważ będąc ich swoistym raison cfetre, utrudnia zakla-
syfikowanie artysty jako takiego. Jak pisze Janos Frank: „byłoby
zrozumiałe (...), gdyby Haraszty znalazł dla siebie model do naśladowa-
nia we współczesnej sztuce uniwersalnej, w całej swej historii, sztuka
węgierska otrzymywała takie wpływy i przyjmowała różne trendy i ten-
dencje”25. Rolę łącznika z „uniwersalną sztuką” spełniają play art oraz
pojęcie „mobilu”, umożliwiające przyrównanie Harasztyego do Nicolasa
Schóffera, nie dostarczają one jednak kategorii analitycznych, które
24 L. Beke, E. Gabor. E. Prakfalvi, J. Sisa, J. Szabó, Magyar muveszet 1800 tól
napjainkig, Budapest: Corvina 2002.
25 J. Frank, op. cit., s. 30.