W KIERUNKU TŁUMACZENIA ŻARTU

191

ostatnią, pociął i projektował w sposób przywodzący na myśl także struk-
turę Taśmy Móbiusa.
Dopiero w obszarze politycznego znaczenia Zeszłorocznego śniegu,
zestawianego z pracą Tamasa Szentjóby Stygnąca woda (menzurka z
wodą, która - podgrzewana co 20 minut stygła, zgodnie z tytułem) oraz
Pomnikiem Gyuli Konkolyego (bryłą lodu, która topniała zostawiając
krwistą kałużę) a także omawianą wcześniej Negatywną gwiazdą Ga-
bora Attalaia, pojęcie ready-made zyskuje metaforyczne znaczenie. Wy-
czerpujący oglądową całość dzieła termos, który uruchomił proces osa-
czenia znaczenia prac artysty piętnem ready-made, jawi się jako
przedmiot gotowy, przejęty wszakże jako mechanizm wstrzymywania
„naturalnych” procesów topnienia, umożliwiający istnienie zeszłoroczne-
go śniegu. Jednocześnie jednak, co również nie pozbawione znaczenia,
informowany o tym fakcie widz, musi polegać jedynie na tytule pracy
stwierdzającym istnienie w termosie śniegu, utrzymującym je, na wzór
Foucaultowskiego Panoptykonu, niezależnie od stanu faktycznego.

Praca węgierskiej Żydówki, nie związanej ze środowiskiem węgier-
skiej neoawangardy, docenionej w przestrzeni wolnej od artystycznego
dyskursu, lecz związanej ściśle zależnościami politycznymi - Magdy
Watts - Arbeit macht frei, skrajnością swej wypowiedzi zdaje się stano-
wić ważny punkt odniesienia dla politycznej sztuki neoawangardy wę-
gierskiej. Przytoczony w dziele - skopiowany na jej miniaturze, znany
napis znad bramy oświęcimskiego obozu koncentracyjnego, zyskuje zna-
czenie w kontekście losów artystki przebywającej tam jako dziecko. Po-
darowana - aktem desperackiej odwagi - w zamian za chleb oficerowi SS
lalka, (będąca pracą artystki) uratowała jej życie, stając się początkiem
kontynuowanej po wojnie serii. Wolność dzięki pracy, jaką była dla ar-
tystki jej sztuka sprzedawana za najniższą cenę - środków zaledwie nie-
zbędnych do życia i najwyższą - samego życia, jest tu interpretowana
wprost - jako wydostanie się poza bramę, ale także jako uwalnianie, na
drodze niemalże psychoanalitycznej funkcji sztuki, wspomnień po prze-
kroczeniu tego progu. Wolność zza murów Oświęcimia, pozbawiona kom-
fortu odniesienia do przedmiotu (myśli, literatury, podróży, czy sztuki),
jest zasadniczo różnym pojęciem niż wolność zza Muru Berlińskiego.
Znaczenie tej drugiej (pomijając skrajne przypadki) konstruowane pod-
miotowo, opiera się w gruncie rzeczy na owym odniesieniu do przedmio-
tu, ale także do wolności istniejącej „gdzie indziej”. Obostrzone wieloma
warunkami - wymagające - takie pojęcie wolności zdaje się implikować
raczej retorykę zniewolenia - ograniczenia swobody artystycznej przez
uwikłanie w kontekst. Czy jednak jest ono obecne w sztuce neoawangar-
dy węgierskiej?